اعنات چیست ؟ لزوم ما لا یلزم
اِعنات،در اصطلاح بدیع آن است که شاعر کلمه ای را تکرار کند که تکرارش لازم نیست.مانند کلمات سنگ و سیم در این قصیده ی سیفی نیشابوری:
من چون سنگم صلب در عهد و تو چون سیمی دو روی
زان چون سیم از سنگ،ناگاهم برفتی از کنار
من تو را جویم چو سیم و تو مرا رانی به سنگ
زخم سنگ و عهد سیم از توست گویی یادگار
تا من ای سنگین دل سیمین بر نامهربان
همچو سیمم با تو صافی،همچو سنگم بردبار
اِعنات در این معنی را گاه مترادف التزام،لزوم و مالایلزم دانسته و گاه متکلف مطبوع نامیده اند.
Leonine Rhyme برابر انگلیسی برای اَعنات است. اَعنات را لزوممالایلزم هم میگویند. در لغت به معنی به رنج افکندن، رنجانیدن، آزردن و در کاری دشوار انداختن است. و اما در علم بدیع به صنعتی میگویند که گوینده ملزم به چیزی شود که لازم نیست. مانند غزل سعدی که شاعر حرف “یا” را قبل از حرف رَوی “لام” (خرف آخر قافیه) تا به آخر غزل تکرار میکند:
چشم بدت دور ای بدیع شمایل / ماه من و شمع جمع و میر قبایل
جلوهکنان میروی و باز نیایی / سرو ندیدم بدین صفت متمایل
نام تو میرفت و عارفان بشنیدند / هر دو به رقص آمدند سامع و قایل
در مجموع لزوممالایلزم چنان است که شاعر یا نویسنده برای آرامش کلام یا هنرنمایی، خودش را به آوردن حرفی پیش از رَوی مجبور کند یا در اثنای سخن، آوردن کلامی را بر خودش لازم کند که در اصل لازم نباشد. به عنوان مثال، شاعر خودش را مقید کند که کلمهی “روشن” را با “گلشن” و “جوشن” قافیه کند، در حالی که میتواند از “گلخن” و “مسکن” و “وطن” و … هم کمک بگیرد.