تحقیق عربی : خمریه در شعر عربی و فارسی

تحقیق عربی : خمریه در شعر عربی و فارسی

مقاله عربی : بررسی تحلیلی خمریه ابن فارض و حافظ

در ادب اقوام و ملل مختلف جهان موضوعات و مضامین مشترک بسیاری یافت می‏شود که ناشی از طبیعت آدمی ، ارتباط اقوام و ملل با یکدیگر و حضور و وجود ملموس و محسوس آن مضامین و عمومیت آن‏ها در زندگی انسان است . بشر از دیرباز درپی تسکین آلام خویش بوده‏است و سهل‏الوصول‏ترین دارو برای پرداختن دل از غمان روزگار صرف نظراز درستی یا نادرستی آن ، شراب بوده است . به همین جهت اشعار ملل مختلف مملو از توصیفات و نکوداشت شراب و مضامین همراه آن چون ساقی ، ساغر ، جام ، مینا ، سبو ، میکده ، می‏فروش ، صبوحی ، تاک ، محتسب ، توبه از می و … است تا جایی که در بین بعضی از ملل جشنهایی در گرامی‏داشت الهه شراب برپامی‏گشت.
شعر شراب در ادب غرب پیشینه دار است و به جشن‏های دیونیزوس و اشعار آناکرئون ـ شاعر یونانی سده ششم قبل از میلاد – پیوند می‏خورد . درخمریه‏های غرب شاعر به ستایش شراب وزن ولذایذ جسمانی می‏پرداخت .۱

سابقه خمریه در میان اعراب به عصر عباسی می‏رسد و این نوع خاص حاصل طبع شاعران نوگرایی چون ابونواس است ؛ خمریات شهوت آلود او نمایانگر یکی از عالیترین استعدادهای شاعرانه عرب است.۲

در عصر عباسی باده‏گساری یکی از آشکارترین مظاهر زندگی تمدن جدید بوده است و بتحقیق ابونواس با دارودسته لذتجوی خود به میکده‏ها که میعادگاه خوشگذرانی‏ها بوده است ، سرزده و پس از مستی زبان به وصف شراب و محافل شرابخواری می‏گشود و در این راه زیباترین نغمه‏های خویش را سرمی‏داد . ۳ سپس شاعرانی چون ابن معتز به تقلید از سبک وسیاق ابونواس راه او را ادامه دادند تا این که در قرن هفتم مستی دردآشام چون ابن فارض پدیدار گشت و روحی تازه بر این گونه ادبی دمید و بدون شک وجود و ظهور او نقطه عطفی در خمریات عرب و عالم اسلام است.

این گونه ادبی همراه با خیل موضوعات نفوذی ادب تازی به عرصه شعر و ادب فارسی راه جست و شاعران فارسی زبان با عطشی مقدس مآب به توصیف و تقلید و پرورش آن مضامین و موضوعات پرداختند که یکی از آن خیل انبوه ، شعر شراب است . در ادب فارسی اولین خمریه را در شعر رودکی می‏یابیم آن جا که فتوای قربانی کردن مادر می را صادر می‏کند. ۴ امّا بزرگترین خمریه سرای شعر خراسانی منوچهری دامغانی است که به شدّت تحت تأثیر زبان ، ادب و فرهنگ تازی است و در خمریه نیز شدت تأثر وی را درمی یابیم . فرخی و امیر معزی نیز به هنری‏ترین شیوه به توصیف باده پرداخته‏اند، امّا باده یا شراب آنان از شیره تاک و زحمت تاکنشانان است. ظهور شاعرانی چون سنایی و عطار جانی دیگر و مفهومی متفاوت از پیش به شراب بخشید که شکل کمال یافته آن را در آثار آتشین عراقی ، مولوی و حافظ می‏یابیم.

یکی از بهترین و زیباترین شعر شراب در ادب فارسی ، ساقی نامه است که تمامی خطاب شاعر با ساقی است و از تبعات خمریه است . ساقی نامه اغلب در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده شده است . در این رهگذر نظامی گنجه‏ای را می‏توان از اولین سرایندگان ساقی نامه شمرد.

ساقی نامه نوعی مثنوی در بحر متقارب است که در آن خطاب شاعر با ساقی است و مضامینی در یاد مرگ و بی‏ارزشی دنیا و پند و موعظه دارد ، ملاعبدالنبی فخرالزمانی قزوینی در تذکره میخانه چهل و شش شاعر ساقی نامه سُرا نام می‏برد که اولین آنها نظامی و دومین امیرخسرو دهلوی است. امّا ساقی نامه‏های نظامی و امیرخسرو استقلال ندارند و معمولاً در مطلع حکایت‏ها برای زینت حکایت ،چندبیتی خطاب به ساقی و مغنی ذکر شده است. سلمان ساوجی و پس از آن حافظ شیرازی از نخستین کسانی هستند که شعر شراب را در قالبی مستقل و منظومه‏ای جداگانه سروده‏اند. ۵

در این مقاله قصد داریم یکی از زیباترین خمریه‏های عرب را که تعلق به ابن فارض دارد با یکی از بهترین ساقی نامه‏های ادب فارسی که از آنِ حافظ است مقایسه کنیم و در این بررسی ابتدا به نقد و تحلیل هریک از سروده‏های این دو شاعر می‏پردازیم و سپس وجوه اشتراک و اختلاف آن دو را برمی‏شماریم و برای سهولت در بررسی و تطبیق ابتدا مختصری از شرح حال ابن فارض و حافظ را ذکر می‏کنیم و سپس عین خمریه ابن فارض همراه با ترجمه آن و ساقی نامه حافظ را نقل می‏نماییم.

ابن فارض از بزرگترین شاعران و شخصیت‏های عرفانی اسلامی در قرن هفتم است که از نظر احاطه بر مراتب سیروسلوک روحانی دارای مقام و مرتبه خاصی است. او از جمله عارفانی است که در هر دو گونه عرفان نظری و عملی صاحب جایگاه و مقام بسیار برجسته‏ای است. همان طورکه از خمریه ابن فارض برمی‏آید او اولین شاعری است که باده را در معنای عرفانی و به مذاق اهل طریقت توصیف می‏کند و خمریه او به لحاظ اهمیتی که دارد از سوی کسانی چون کمال پاشا ( متوفی به ۹۴۰ هـ .ق.) داوودبن محمود قیصری (متوفی به ۷۵۱ هـ .ق.) و … شرح گردیده است.

ابن فارض در سال ۵۷۶ یا ۵۷۷ در قاهره چشم به جان گشود و در سال ۶۳۲ هجری در همان شهر بدرود حیات گفت. حجم آثارش اندک است و دیوانش شامل قطعاتی کوچک و سخت زیباست. دو قصیده او بسیار معروف است که یکی «خمریه »و دیگری « التائیه الکبری» است.

سبک شاعری ابن فارض مُهر و نشان سبک شاعران قرن هفتم دوره عباسی را دارد. صورت‏های خیال و صنایع شعری و سمبول‏های او آبستن عقاید و نظرات اوست. مطالعات ابن فارض در مسائل فلسفی و کلامی سبب گردیده که در اشعار خود از مصطلحات رایج آن دانش‏ها بهره بگیرد. در شعر او توصیفات ، تشبیهات ، استعارات پرمعنی و وزن وآهنگ روحنواز اشعار او ، تقابل دلنشین کلمات ، اشارات ظریف ، واج آرایی‏های گوش نواز قابل توجه است. او را به خاطر تعابیر رمزی عاشقانه موجود در اشعارش « سلطان العاشقین » لقب کرده‏اند. ۶

امّا خواجه شمس الدین حافظ شیرازی ملقب به لسان الغیب از بزرگترین غزلسرایان قرن هشتم هجری است. حافظ از زمره شاعرانی است که برای هر فارسی زبان و ادب دوستی آشناست و نیاز به معرفی ندارد. سبک کلام اوممتاز است و برجسته . بارزترین خصیصه کلام او ایهام است و هنرمندی است که در کلامش لفظ و معنی توأمان همدیگر را برگزیده‏اند ؛ یعنی گزینش دو سویه لفظ و معنی هارمونی و تناسب شگفت انگیزی به شعر او بخشیده است ، سخن از شعر و شخصیت حافظ بسیار دراز دامن است و از آن جا که نگارنده قصد ارائه تصویری کامل از شرح احوال و سبک حافظ ندارد، برای جلوگیری از اطاله کلام از آن خودداری می‏کند.

«قصیده خمریّه»

شَرِبْنا عَلی ذِکْرِ الْجَیب مُدامهً                              سَکِرْنا بِها مِنْ قَبْلِ اَنْ یُخْلَقَ الْکَرْمُ

لَها الْبدْرِ کَأسٌ وَ هِیَ شَمْسٌ یُدیرُها                      هِلالُ وَ کَمْ یَبْدُو اِذا مُزجَتْ نَجْمُ

وَلَوْلا شَذاها مَا اهْتَدَیْتُ لِحانِها                             وَ لَوْ لا سَناها ما تَصَوَّرهَا الْوَهُمُ

وَ لَمْ یُبْقِ مِنَها الْدَّهْرُ غَیْرَ حَشاشَهٍ                        کاَنَّ خِفاها فی صُدُورِ الْنُّهی کَتْمُ

وِ اِنْ ذُکَِرت فِی الْحَیَّ اَصْبَحَ اَهْلُهُ                           نَشاوی وَ لا عارٌ عَلَیْهِمْ وَ لا اِثْمٌ

و ِمِنْ بَیْنِ اَحْشاءِ الدِّنانِ تـَصاعَدَتْ                         وَ لَمْ یَبْق مِنْها فی اَلْحَقیقَهِ اِلاّ اِسْمُ

وَ اِنْ خَطَرَتْ یَوْماً عَلی خاطِرِ اَمْرِیءٍ                        اَقامَتْ بِه الاَفْراحُ وَ ارْتَحَلَ الْهَمُّ

وَ لَوْ نَظَرَ النُّدْمانُ خَتْمَ اِنائها                                  لأَسَکَرَهُمْ مِنْ دُونِها ذلِک الْخَتْمُ

وَ لَوْ نَضَحُوا مِنها ثَری قَبْرِ مَیَّتٍ                               لَعادَتْ اِلَیْهِ الْرُّوحُ وَ اَنْتَعَشَ اَلْجِسْمُ

وَ لَوْ طَرَحوُا فی فَییءِحائطِ کَرْمِها                          عَلیلاً وَ قَدْ اَشْفی ، لَفارَقََهُ اَلْسُّقْمُ

وَ لَوْ قَرَّبُوا مِنْ حانِها مُقْعَداً مَشی                          و یَنْطِقُ مِن ذِکْری مذَاقَتِها الْبُکْمُ

وَ لَوْ عَبِقَتْ فِی الْشَّرْقِ اَنْفاسُ طِیْبَها                      وَ فی الْغَرْبِ مَزْکوُمٌ ، لَعادَلَـهُ اَلْشَمُّ

وَ لَوْ خُضِبَتْ مِنْ کأْسِها کَفُّ لامِسٍ لَما                    ضَلَّ فی لَیلٍ ، وَ فی یَدِه الْنَّجْمُ

وَ لَوْ جُلِیِتْ سِرّاً عَلی اَکْمَهٍ غَدا                             بَصیراً ، وَ مِنْ راوُوقها یَسْمَعُ الْصُمُّ

وَ لَوْ اَنَّ رَکْبَا یَمَّمُوا تُرْبَ اَرضِها                               وَ فی الْرَّکْبِ مَلْسُوعٌ لَما ضََرَّهُ الْسَمُّ

وَ لَوْ رَسَمَ الْرَاقی حُروُفَ اسْمِها عَلی                     جَبین مُصابٍ جُنَّ اَبْرَأَهُ الْرَّسْمُ

وَ فَوْقَ لِواءِ اَلْجَیْشِ لَوْ رُقِمَ اسْْمُها                         لَأَ سْکَرَ مَنْ تَحْتَ الْلَِواءِ ذلِکَ الْرَّقْمُ

تُهَذٍّبَ اَخْلاقَ الْنَّدامی فَیَهتْدَی                             بِها لِطَریقِ الْعَزِم ، مَنْ لا لَـهُ عَزْمُ

وَ یَکْرُمُ مَنْ لَمْ یَعْرِفِِ اَلْجُودَ کُفُّهُ                           وَ یَحْلُمُ عِنْدَ الغَیْظِ مَنْ لا لَـهُ حِلْمُ

وَ لَوْ نالَ فَدْمُ الْقَوْمِ لَثْمَ فِدامِها                             لأکْسَبَهُ مَعنْی شَمائِلِها الْلَّثْمُ

یَقُولُونَ لی : صِفْها فَأنْتَ بِوَصْفِها                       خَبیرٌ ، اَجَلْ ! عِنْدی بِاَوْصافِها عِلْمٌ

صَفاءُ وَ لا ماءٌ ، وَ لُطْفٌ وَ لا هَواً                          وَ نُورٌ وَ لا نارٌ وَ روُحٌ وَ لا جِسْمٌ

مَحاسِنُ تَهْدِی الواصِفینَ لِوَصْفِها                       فَیَحْسُنٌ فیها مِنْهُمُ الْنَّثْرُ وَ الْنَّظْمُ

تَقَدَّمَ کُلَّ الْکائِناتِ حَدیثُها  قَدیماً                        وَ لا شَکْلٌ هُناک وَ لا رَسْمُ

وَ قامَتْ بِها الأشْیاءُ ثُمَّ لِحِکْمَهٍ                          بِها اِحْتَجَبَتْ عَنْ کُلِّ مَنْ لا لَهُ فَهْمُ

وَ هامَتْ بِها روُحی بِحَیْثُ تَمازُجاً                       اِتِّحاداً وَ لا جِرْمٌ تَخَلَّلَهُ جِرْمُ

فَخَمْرٌ وَ لا کَرْمٌ وَ آدَمُ لی اَبٌ                             وَ کَرْمٌ وَ لا خَمْرٌ وَلی اُمُّها اُمُّ

وَ لُطْفُ الأَوانی فی الْحَقیقَهِ تابعٌ                         لِلُطْفِ الْمَعانی وَ الْمعانی بِها تَنْمُو

وَ قَدْ وَقَعَ الْتَّفْریقُ وَ الْکُلُّ واحِدٌ                           فَاَرْواحُنا خَمْرٌ وَ اَشْباحُنا کَرْمٌ

وَ لا قَبْلَها قَبْلٌ وَ لا بَعْدها                                 وَ قَبْلِیَّهُ الاَ بْعادُ فَهِیَ لَها خَتْمُ

وَ عَصْرُ الْـمَدی مِنْ قَبْلِهِ کانَ                            عَصْرُها وَ عَهْدُ اَبینا بَعْدَها وَ لَها الْیَتْمُ

وَ یَطْربُ مَنْ لَمْ یَِِدْرِها عِنْدَ ذِکْرِها                      کَمُشْتاقِ تُعْم کُلَّما دُکِرَتْ نُعْمُ

وَ قالوا شَرِبْتَ الاْ ثمَ ، کَلاّ وَ اِنَّما                        شَرِبْتُ الًّذی فی تُرْکِها عِنْدِیَ الِاثمُ

هَنیئاَ لأَهْلِ الدَّیْرِ کَمْ سَکَرُوا بِها                       وَ ما شَرَبُوا مِنها ، وَ لکِنَّهُمْ هَمُّوا

وَ عِنْدی مِنْها نَشْوَهٌ قَبْلَ نَشْأتی                     مَعی اَبداً تَبْقی ، وَ اِنْ بَلِیَ الْعَظْمُ

عَلَیْکَ بِها صِرْفاً وَ اِنْ شِئْتَ مَزْجَها                    فَعَدْلُکَ عَنْ ظَلْمِ الْحَبیب هُوَ الْظُّلْمُ

وَ دُونَکَها فی الْحانِ و اسْتَجْلِها                       بِهِ عَلی نَعَمِ الالْحانِ ، فَهِیَ بِها غُنْمُ

فَما سَکَنَتْ وَ الْهَمَّ یَوْماً بِمَوْضعٍ                       کَذلِک لَمْ یَسْکُنْ ، مَعَ الْنَغَمِ الْغَمُّ

فَلا عَیْشَ فی الدُّنْیا لِمَنْ عاشَ صاحِیاً              وَ مَن لَمْ یَمُتْ سُکْراً بِها  فاتَهُ الْحمُ

وَ فی سَکْرَهٍ مِنْها وَ لَوْ عُمْرَ ساعَهٍ                  تَرَی الدَّهْرَ عَبْداً طائِعاً و لَکَ الْحُکُمْ

عَلی نَفْسِهِ فَلْیبْکِ مَنْ ضاعَ عُمْرُهُ                  وَ لَیْسَ لَـهُ فیها نصیبٌ وَ لا سَهْمُ ۷

« ترجمه خمریه ابن فارض »

۱ ـ به یاد دوست باده‏ای نوشیدیم که بدان باده سرمست گشتیم پیش از آن که درخت انگور آفریده شود.

۲ ـ ماه شب چهارده برای آن می پیاله‏ای است در حالی که خود آن می آفتابی است که انگشت هلال مانند ساقی آن را به گردش درمی‏آورد و هربار که این باده با آب آمیخته گردد ،حبابهایی چون ستاره برآن پدیدار می‏گردد.

۳ ـ اگر بوی خوش آن می نبود ره به سوی خانه خمّار نبرد می و اگر پرتو نور آن می نمی‏شد وهم به تصور آن قادر نبود.

۴ ـ روزگار از ان می جز دُرد و ته‏مانده‏ای برجای نگذاشته است که گویی پنهانی آن می نیز در سینه‏های خردمندان پوشیده و پنهان گشته است.

۵ ـ پس اگر نام آن می در محله قومی ذکر گردد ، اهل آن مست گردند در حالی که از این مستی نه برایشان ننگی است و نه گناهی.

۶ ـ و آن می از درون خمها متصاعد گشت و به حقیقت از آن جز نامی باقی نماند.

۷ ـ و اگر روزی یاد آن باده بر خاطر کسی گذر کند غمها از دل او رخت برمی‏بندند و شادیها در دل او رخت اقامت می‏افکنند.

۸ ـ و اگر همنشینان آن باده نظر بر مُهر ظرف آن باده افکنند ، هر آینه آن مُهر بدون نوشیدن آن باده آنها را مست گرداند.

۹ ـ و اگر همنشینان ان باده جرعه‏ای به یاد دوست بر خاک قبر آن دوست بپاشند ، هر آینه روحش به جسم برمی‏گردد و جسمش به اهتزار درآید.

۱۰ ـ و اگر بیماری را در زیر سایه درخت آن باده افکنند ، در حالی که رو به هلاک است و امیدی به شفای او نیست ، هر آینه بیماری از او رخت برمی‏بندد.

۱۱ ـ و اگر شخص زمینگیری را به خانه خمّار نزدیک گردانند ، به راه می‏افتد و از یاد و ذکر چشیدن آن لالان به سخن درآیند.

۱۲ ـ و اگر انفاس بوی خوش آن باده در شرق عالم پراکنده گردد شم و بویایی به زکام گرفته‏ای که در غرب عالم به سرمی‏برد بازمی‏گردد.

۱۳ ـ و اگر نوشنده آن باده جام در دست گیرد ، هرآینه در هیچ شبی راه خود را گم نخواهد کرد چون که گویی در دستش ستاره درخشانی دارد.

۱۴ ـ و اگر این باده در خفا بر کور مادرزاد جلوه کند ، بینا گردد و اگر صدای پالونه آن می به گوش کران برسد ، شنوا می‏گردند.

۱۵ ـ و اگر در میان شترسوارانی که قصد خاکبوس آن باده را دارند ، مارگزیده‏ای باشد ، سّم آن مار بر او اثر نخواهد کرد.

۱۶ ـ و اگر راقی یا دعانویس حروف نام آن باده را برپیشانی مجنونی بنگارد ، آن نگارش او را شفا خواهد داد.

۱۷ ـ و اگر نام آن باده بر فراز پرچم لشکری نوشته شود حتماً آن نوشته سپاهیانی را که در زیر آن لوا هستند ، مست می‏گرداند.

۱۸ ـ نوشیدن این باده اخلاق باده نوشان را پاک می‏گرداند و آنها را به راه ثبات عزم و اراده رهنمون می‏گرداند.

۱۹ ـ انسان بخیلی که دستش با بخشش آشنایی ندارد به یاری آن باده بخشنده می‏گردد و کسی که بردباری ندارد به وسیله آن می بردبار می‏شود.

۲۰ ـ و اگر نادان قومی به فیض بوسه دهان پالاینده خم یا جام آن می نایل گردد ، هر آینه آن بوسه حقیقت خصلت‏ها و ویژگیهای آن می را به او برساند.

۲۱ ـ به من می گویند این باده را وصف کن زیرا تو به وصفش آگاهی . گفتم آری من به اوصاف آن می آگاهم.

۲۲ ـ آن می همه صافی و پاکی است امّا نه همانند صفای آب ( که به غباری کدورت پذیرد) و همه لطافت است امّا نه به لطافت هوا ( که به بخاری تیره گردد) و همه نور است امّا نه مانند نور آتش ( که با ظلمت دودش آمیزش است) و همه جان است امّا نه جانی که تعلق به جسم تیره دارد.

۲۳ ـ سخن این باده از قدیم برهمه موجودات پیشی گرفت که در آن جا نه شکلی ، نه رسمی و نه اثری بود.

۲۴ ـ و اشیا به وسیله آن باده برپا شدند آنجا که برای حکمتی به خاطر آن می از دید هر کسی پنهان مانده بودند.

۲۵ ـ روحم شیفته آن باده گشت به طوری که با آن آمیخت و یکی شد امّا نه مانند جرمی که در جرم دیگر فرو رفته باشد.

۲۶ ـ این باده پیش از تاک و آدم موجود بود و مادر می مادر نیکی برای من بود.

۲۷ ـ لطافت ظروف می در حقیقت تابع لطافت آن می است و معانی به وسیله آن زیاد می‏گردند.

۲۸ ـ جام و می یکی هستند و جدایی و دوگانگی بین آن دو واقع شده پس ارواح ما باده و پیکرهایمان چون تاک هستند.

۲۹ ـ قبل و بعد از می زمانی متصور نیست و ذات آن می در جهان صاحب کر و فر و شکوه است.

۳۰ ـ پیش از روزگار غایت فشردن آن باده بوده است و دوران پدرمان حضرت آدم (ع) بعد از آن بوده است در حالی که خود آن می یتیم است ( یعنی پیش از آن چیزی یا کسی نبوده که می از آن به دنیا آید).

۳۱ ـ آن می محاسنی دارد که واصفان را به وصفش هادی است. پس آن نظم و نثر گویندگان در وصف آن باده نیکو می‏آید.

۳۲ ـ کسی که آن باده را نمی داند به هنگام یاد آن باده سبکبار می‏شود و به اهتزار درمی‏آید ، همانند شیفته نعم (نام معشوقه‏ای است) که هنگام یادکرد نعم سبکبار می‏گردد.

۳۳ ـ و گفتند : (ای نوشنده می) گناه (می) نوشیدی گفتم : نه هرگز، چیزی نوشیدم که به نظر من ننوشیدن آن گناه است.

۳۴ ـ گوارا باد آن باده محبت بر سالکان دیر که چه بسیار با آن مست شدند و حال آن که از آن ننوشیده‏اند بلکه تنها قصد و اراده نوشیدن آن را داشته‏اند.

۳۵ ـ و در من از آن می پیش از نوجوانیم مستی است . این مستی برای همیشه با من همراه است اگر چه استخوانم پوسیده باشد.

۳۶ ـ آن باده را در حالی که خالص است برگیر و اگر خواستی آن را آمیخته گردان که عدول تو از آب دهان معشوق ستم است.

۳۷ ـ پس آن می را در میخانه بستان و طالب جلوه می در میخانه باش با صدای خوش نغمه‏ها . پس آن می با نغمه‏ها غنیمت است.

۳۸ ـ آن می در یک لحظه و یک مکان با غم همدم نمی‏شود همچنانکه غم با نغمه‏ها و ترانه‏ها در یک جا و یک لحظه جمع نمی‏گردد.

۳۹ ـ و در یک مستی از آن باده خوشگوار ـ اگر چند به اندازه ساعتی باشد ـ روزگار را می‏بینی که بنده تو گشته و تو فرمانروا و حکمرانی.

۴۰ ـ پس در حقیقت زندگی واقعی در دنیا از آنِ کسی است که مست آن باده گردید و برای هوشیاران زندگی واقعی متصور نیست و کسی که مرده مستی آن باده نگشت ، استوار کاری و دوراندیشی را از دست داد.

۴۱ ـ کسی که از این باده بی‏بهره ماند ، عمرش را ضایع ساخت و جای آن است که بر عمر تلف کرده خویش بگرید.

 

By شرکت ناسار - تجارت با عراق

دکتر حبیب کشاورز عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان - گروه زبان و ادبیات عربی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *