تابع مهمل چیست

تابع مهمل چیست ؟
تابع لفظى است که در پى لفظى دیگر مى‏آید تا بر معنى لفظ اول تأکید کند. مانند واژه “پوى” به معنى رفتن و دویدن که به دنبال واژه “تک” به همین معنى قرار مى‏گیرد و عبارت “تک و پوى” را مى‏سازد. “تک” واژه موضوع یا اصلى و “پوى” تابع آن است. مهمل واژه‏اى است که به تنهایى داراى معنى نیست، اما هنگامى که با واژه‏اى دیگر همراه شود معنى آن واژه را مى‏پذیرد. بنا برین تابع مهمل واژه‏اى است که به تنهایى بى‏معنى است اما چون به‌صورت تابع لفظى دیگر به‌کار رفته معنى آن لفظ را به‌خود مى‏گیرد. مانند واژه “ماغذ” در عبارت “کاغذ ماغذ”.
کاربرد تابع مهمل

تابع مهمل، هر چند در ادبیات فارسى به‌خصوص در شعر به‌کار رفته اما در محاوره و سخن عامیانه کاربرد گسترده‏ترى یافته است. از همین روى، درین جا به بحث مختصرى در باره چگونگى کاربرد تابع مهمل و تأثیر آن در سخن عامیانه و تدوین مقدماتى قواعد آن مى‏پردازیم. مطابق آنچه گفته شد عبارت “کاغذ ماغذ” که در آن لفظ کاغذ موضوع و ماغذ تابع مهمل آن است داراى مفهومى کمى بیشتر و وسیع‏تر از مفهوم کاغذ – مثلاً انواع کاغذ یا کاغذ و مشابه آن – را مى‏رساند. بنا برین مى‏توان گفت که تابع مهمل گرچه سخن عامیانه را ظاهراً طولانى‏تر مى‏کند اما به سبب اینکه معنى آن را گسترش مى‏دهد در واقع باعث کوتاه‏تر شدن محاوره مى‏شود.

تابع مهمل چیست

قواعد به‌کارگیرى تابع مهمل

براى تدوین قواعد ساختن و به‌کار بردن تابع مهمل راهى جز مطالعه در اتباع مهمل به‌کار رفته در ادبیات و همچنین جست و جو در فرهنگ عامه وجود ندارد. مؤلف فرهنگ نظام (۱۳۵۱ هجرى قمرى) که احتمالاً نخستین کسى است که قاعده ساختن تابع مهمل را در زبان فارسى مطرح کرده است، مى‏گوید: در زبان فارسى هر کلمه‏اى که در اولش میم نیست در مهملش حرف اول کلمه را انداخته جاى آن میم مى‏گذارند مثل اسب مسب [و] خواب ماب و اگر در اول کلمه میم است بجاى حرف اول [در کلمه] مهمل پ مى‏گذارند مثل مرد پرد [و] مرغ پرغ. شادروان علامه دهخدا در لغت‏نامه این قاعده را کلى ندانسته و شعر حافظ را که در آن “رخت و پخت” به کار رفته شاهد آورده است. سنجش مجموعه‏اى از انواع اتباع مهمل نتایج زیر را به دست مى‏دهد.
۱- اغلب واژه‏هاى مهمل همان واژه موضوع است که تنها حرف اول آن تغییر یافته است. حرف میم و پ حرف اول بیشتر واژه‏هاى مهمل است. مانند ماک که مهمل خاک است، در شعر زیر از رودکى:

تا به‌خاک اندرت نگرداند
خاک و ماک از تو برندارد کار

و پُک که مهمل لُک (به معنى درشت و نتراشیده) است، در شعر زیر از پوربهاى جامى:

اى شور بخت مدبر معلول شوم پى
وى ترش‏روى ناخوش مکروه لک و پک

۲- یک واژه موضوع ممکن است چند تابع مهمل داشته باشد. مانند واژه موضوع “پول” که داراى دو تابع مهمل یکى “پله” و دیگرى “مول” است و به‌صورت‏هاى “پول و پله” و “پول و مول” به‌کار مى‏رود.
۳- هر واژه تنها با یک مهمل به‌کار مى‏رود. نه در متون ادبى و نه در گفت و گوى مردم خلاف این قاعده دیده و شنیده نشده است. به عبارت دیگر با آنکه ممکن است یک واژه بیش از یک تابع داشته باشد، اما هر بار فقط با یکى همراه مى‏شود.
۴- کلمه اصلى و مهمل آن گاهى با حرف ربط “و” (با تلفظ اُ ) و گاهى بدون آن به‌هم مرتبط مى‏شود. مانند”کتاب متاب” در گفت و گوهاى عامیانه و “رخت و پخت” در شعر زیر از حافظ:

وقت است کز فراق تو وز سوز اندرون
آتش در افکنم به همه رخت و پخت خویش

۵- تابع مهمل بر خلاف نامش همیشه بعد از واژه اصلى واقع نمى‏شود بلکه گاهى ممکن است پیش از آن قرارگیرد، مانند “پَت و پهن” و “کَت و کلفت” که در آن‏ها نخست واژه مهمل و به‌دنبال آن واژه اصلى آمده است.
۶- همیشه واژه اصلى و مهمل آن در پى هم نمى‏آیند. گاهى به ضرورت میان آن دو فاصله مى‏افتد. در دو بیت زیر از مولوى واژه کژ و تابع مهمل آن مژ به‌کار رفته است. در اولى هر دو در پى هم آمده‏اند و در دومى میان آن‏ها فاصله افتاده است.
(۱) نقش کژ مژ دیدم اندر آب و گل
چون ملایک اعتراضى کرد دل.
(۲) چون کشتى بى‏لنگر کژ مى‏شد و مژ مى‏شد
وز حسرت او مرده صد عاقل و دیوانه.
۷- واژه اصلى و مهمل آن اغلب (اما نه همیشه) هموزن هستند و این خود شاید به زیبایى سخن محاوره‏اى بیفزاید مانند “چرند و پرند” ، “خرت و پرت” و “کار و بار”.

منبع : iranboom.ir

تابع مهمل چیست

ریشه بچه مچه پلنگ ملنگ کک و مک