این مطلب با عنوان «افت و خیز زبان عربی در مدار یادگیری» در خبرگزاری ایرنا منتشر شده است
زبان عربی یکی از پرگویش‌ترین زبان‌های جهان، از پایه متوسطه اول در مدارس کشور تدریس می شود و تعلیم آن در قانون اساسی هم مورد تاکید است اما در زمره دروس مورد علاقه دانش آموزان قرار ندارد؛ موضوعی که ضرورت ایجاد تحول محتوایی و شکلی آموزش این درس را دوچندان کرده است.
در حالی که عربی زبان دین مبین اسلام و یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد است، بررسی های میدانی نشان می دهد که درس عربی برای بسیاری از دانش آموزان کشورمان جزو دروسی است که در یادگیری مطالب آن با دشواری روبرو می شوند.
این مطلب را می توان هنگام گفت و گو با دانش آموزان یک مدرسه متوسطه دوره اول در منطقه ۲ آموزش و پرورش تهران دریافت؛ از آن دانش آموزی که از متن کتاب درس عربی، دیگری که از یکنواختی کلاس و بیان معلم عربی و آن یکی که از سخت بودن دستور زبان و صرف چهارده گانه افعال می نالد.
در این میان، نکه قابل توجه در گفت و گوی دوستانه خبرنگار ایرنا با دانش آموزان نگاه مشترک آنها به درس و زبان عربی بود؛ آنها به عربی به عنوان درسی که در آینده کاری و تحصیلی آنان کارآیی چندانی ندارد، می نگریستند، موضوعی که در درصدهای کنکور سراسری هم مشهود است.
این همه در حالی است که زبان عربی به عنوان زبان پایه دین مبین اسلام و زیربنای یادگیری کتاب آسمانی قرآن است و لازم است با تدریس و فضاسازی مناسب جایگاه بالای آن را حفظ کرد.
چگونگی تدریس زبان عربی و ضرورت درک اهمیت یادگیری این زبان از سوی فرزندان و دانش آموزان، خبرنگار علمی ایرنا را بر آن داشت تا به گفت و گو با مشاوران و مدرسان بپردازد.
**افت و خیزهای آموزش زبان عربی
«مهدی امیر اقبال» کارشناس و مشاور تحصیلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، تغییر نظام های درسی آموزش و پرورش و به تبع آن تغییر محتوای کتاب های درس عربی را یکی از عوامل کاهش افت علاقمندی این درس در میان دانش آموزان و به نسبت کاهش میزان درصد آن در کنکور سراسری عنوان کرد و گفت: در نظام آموزشی سال ۷۶ به قبل، قواعد زبان عربی به طور کامل توضیح داده می شد و سوال های عربی برای دانش آموزان نسبتا سهل و آسان بود اما با تغییر نظام آموزشی از سال ۷۶ به این طرف و حذف برخی قواعد و توضیحات درس عربی، یادگیری و فهم آن برای دانش آموزان سخت تر شد. موضوعی که در نظام جدید وضع را بدتر کرد و تاکید صورت گرفته بر مکالمه عربی، دیگر جایی برای کسب درصدهای بالای کنکور باقی نگذاشت. مضاف بر این که عربی درسی است که مباحث آن به هم پیوسته است و در صورت عدم یادگیری یک مبحث، دیگری هم به مشکل برمی خورد.
**بی علاقگی دانش اموزان و تهاجم فرهنگی
وی ادامه داد: در این میان، تهاجم فرهنگی و هجمه ای هم که بر زبان عربی اعمال شده، بر کاهش حس یادگیری و کمرنگ شدن گرایش دانش آموزان به این درس بی تاثیر نبوده است به طوری که برخی از آنها تحت تاثیر القائات صورت گرفته، این پرسش را در ذهن دارند که چرا باید عربی بیاموزیم در حالی که تحصیل در رشته های پزشکی و مهندسی بی نیاز از آن است.
«کلیت این مسایل باعث شده است که وضعیت پاسخگویی به زبان عربی در کنکور به عنوان یک شاخص، روز به روز در شرایط حادتری قرار بگیرد. به عنوان مثال در کنکور ۹۷ قریب به ۳۰ هزار داوطلب در رشته ریاضی درس عربی را منفی زدند. ۲۸۵۰ نفر ۵۰ تا ۶۰ درصد، ۵۴۴ نفر ۸۰ تا ۹۰ درصد، ۱۴۷ نفر ۹۰ تا ۹۹ درصد و تنها ۲۳نفر ۱۰۰ درصد زدند. یعنی از مجموع ۱۳۴ هزار و ۵۸ نفری که در رشته ریاضی شرکت کردند، میانگین ۱۴٫۱ دهمی درصد را شاهد هستیم.»
این مشاور تحصیلی این وضعیت را در میان داوطلبان رشته تجربی ناخوشایندتر عنوان کرد و یادآور شد: درصد کمتر از صفر، در درس عربی با میانگین منهای دو درصد، بیش از ۸۶ هزار نفر بوده است. از صفر تا ۱۰ درصد، ۱۱۳ هزار نفر با میانگین ۵ درصد، بین ۳۰ تا ۴۰ درصد در درس عربی ۵۵ هزار نفر، بین ۸۰ تا ۹۰ درصد ۸۲۰۰ نفر و ۹۰ تا ۱۰۰ نزدیک به ۳۱۵۰ نفر زده اند با این توضیح که در رشته تجربی نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر شرکت کننده وجود داشت میانگین کل عربی در این رشته ۲۱ درصد بوده است.
وی ادامه داد: فارغ از ضعف در تدریس، بی علاقگی دانش آموز نیز عملا کارایی تدریس را هم کمرنگ می کند و باعث می شود که دایره دشواری این درس برای دانش اموزان تنگ تر شود.
**موانع شکلی و محتوایی در برابر یادگیری درس عربی
از سوی دیگر، دکتر محمدصادق بهشتی مدرس تفسیر موضوعی قرآن و عربی در مراکز آموزشی و دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، مسائل شکلی و محتوایی را از جمله عوامل تاثیرگذار بر کاهش اقبال به زبان عربی دانست و گفت: منظور از عوامل شکلی به ظاهر کتاب های عربی و شیوه تدریس در مدارس بر می گردد. شیوه تدریسی که هنوز رنگ و بوی سنتی دارد و اغلب معلم محور است.
به بیان بهشتی، ممکن است در سایر دروس هم این وضعیت و دلایل آن مصداق پیدا کند اما از آن جهت که درس زبان عربی در مواردی دچار کم توجهی و گاه اعمال سلیقه های شخصی شده است، بیشتر از سایر دروس به تنوع و به روز بودن نیاز دارد.
وی یادآور شد: شیوه تدریس سنتی، معلم محور است و این معلم محور بودن روی یادگیری دانش آموزان موثر است. چرا که در این شیوه، شاهد یکنواختی در بیان مطالب و به کارگیری ناقص زبان بدن و عدم تغییر در چهره معلمان هستیم که این امر، تاثیر به سزایی در خستگی و کم شدن علاقه به درس دارد.
«در حالی که در فرآیند تدریس موثر و مطلوب، به کارگیری زبان بدن، فعال بودن معلمان، بهره گیری از دانش آموزان و همفکری و تبادل نظر با آنان در تدریس و کشاندن کلاس درس به سمت پرسش و پاسخ، جزو مولفه های اصلی است».
به بیان بهشتی، باید از شیوه متکلم وحده بودن معلم عبور کرد تا تعلیم به تدریس فعالانه تبدیل شود.گاهی برقرار کردن ارتباط روحی و روانی با دانش آموز در یادگیری و ایجاد انگیزه و ایجاد نگرش مثبت نسبت به آن درس تاثیر فراوانی دارد. به طور خاص در مورد درس عربی هم که امروزه دلزدگی هایی برای آن ایجاد شده بسیار موثر است.
وی در ادامه افزود: عامل محتوایی هم همانطور که از عنوان آن مشخص است، به محتوای کتاب ها و متون عربی برمی گردد که فارغ از دنیای مدرن و گستردگی فضای مجازی، از جذابیت و امروزی بودن خالی است.
افزودن متن های طنزگونه، شکستن ساختار متون جدی و استفاده از نرم افزارها یا دی وی دی هایی که دستور زبان عربی را به شیوه آهنگ گونه و ریتمیک آموزش دهد، راهکاری است که دکتر بهشتی برای تسهیل تدریس اثرگذار به آن اشاره کرد و افزود: ادبیاتی که فضاهی مجازی در قالب استیکرها میان دانش آموزان رایج کرده است یا استفاده از حکایت های دینی جذاب همراه با تصاویر مناسب در قالب کتاب های عربی، بر جذابیت آن می افزاید. همچنین بهره گیری از سی دی های فیلم های جذاب به زبان عربی که با کتاب همراه است، می تواند نقش مکمل را بازی کند.
متن عربی با فعل امر همراه ترجمه فارسی ۱۳۹۷/۰۸/۰۷ ترجمه متن درس اول عربی هشتم ۱۳۹۷/۰۷/۲۹ بررسی طراحی سوالات عربی کنکور سراسری ۱۳۹۷/۰۷/۲۷ علت فرار دانش آموزان از درس عربی ۱۳۹۷/۰۷/۲۷ متن در مورد عظمت مخلوقات خدا به زبان عربی ۱۳۹۷/۰۷/۱۶ ترجمه دو ترکیب ساده از صفحه ۲۱۲ قرآن