ترجمه و شرح خطبه ۸۳ نهج البلاغه
تجزیه ترکیب کل نهج البلاغه را از اینجا بخوانید
متن عربی
فضل التذکیر:
فَیَا لَهَا أَمْثَالًا صَائِبَهً وَ مَوَاعِظَ شَافِیَهً لَوْ صَادَفَتْ قُلُوباً زَاکِیَهً وَ أَسْمَاعاً وَاعِیَهً وَ آرَاءً عَازِمَهً وَ أَلْبَاباً حَازِمَهً؛ فَاتَّقُوا اللَّهَ تَقِیَّهَ مَنْ سَمِعَ فَخَشَعَ وَ اقْتَرَفَ فَاعْتَرَفَ وَ وَجِلَ فَعَمِلَ وَ حَاذَرَ فَبَادَرَ وَ أَیْقَنَ فَأَحْسَنَ وَ عُبِّرَ فَاعْتَبَرَ وَ حُذِّرَ فَحَذِرَ وَ زُجِرَ فَازْدَجَرَ وَ أَجَابَ فَأَنَابَ وَ رَاجَعَ فَتَابَ وَ اقْتَدَى فَاحْتَذَى وَ أُرِیَ فَرَأَى؛ فَأَسْرَعَ طَالِباً وَ نَجَا هَارِباً فَأَفَادَ ذَخِیرَهً وَ أَطَابَ سَرِیرَهً وَ عَمَّرَ مَعَاداً وَ اسْتَظْهَرَ زَاداً لِیَوْمِ رَحِیلِهِ وَ وَجْهِ سَبِیلِهِ وَ حَالِ حَاجَتِهِ وَ مَوْطِنِ فَاقَتِهِ وَ قَدَّمَ أَمَامَهُ لِدَارِ مُقَامِهِ؛ فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ جِهَهَ مَا خَلَقَکُمْ لَهُ وَ احْذَرُوا مِنْهُ کُنْهَ مَا حَذَّرَکُمْ مِنْ نَفْسِهِ وَ اسْتَحِقُّوا مِنْهُ مَا أَعَدَّ لَکُمْ بِالتَّنَجُّزِ لِصِدْقِ مِیعَادِهِ وَ الْحَذَرِ مِنْ هَوْلِ مَعَادِهِ.
ترجمه کلمات
صَائِبَهٌ: مطابق واقع.
اقْتَرَفَ: کسب کرد، بدست آورد.
وَجِلَ: ترسید.
بَادَرَ: مبادرت کرد، پیشى گرفت.
عُبِّرَ فَاعْتَبَرَ: کرارا بر او عبرتها عرضه شد و او از آنها پند گرفت.
ازْدَجَرَ: امتناع ورزید، دورى کرد.
أنَابَ الَى اللَّهِ: بسوى خدا رجوع کرد.
احْتَذَى: عملش را شبیه عمل مقتداى خود کرد، مطابق پیشوایش عمل کرد.
افَادَ ذَخِیرَهً: ذخیره اى بدست آورد.
اسْتَظْهَرَ زَاداً: رهتوشه برداشت.
وَجْهُ السَّبِیلِ: سر منزل مقصود.
التَنَجُّز: تَنَجُّزُ الوَعدِ: مطالبه وفاى بعهد
۱٫ «حازم» از مادّه «حزم» (بر وزن جزم) به معناى تفکّر عمیق و صحیح است و به افراد دوراندیش «حازم» گفته مى شود و «حِزام» (بر وزن کتاب) به معناى کمربند است که از نظر استحکام، تناسبى با معناى اصلى دارد.
۲٫ «اِقْتَرَفَ» از مادّه «قَرْف» (بر وزن حرف) به معناى بدست آوردن چیزى است و «اقتراف» در مورد انجام گناه بکار مى رود.
۳٫ «اِحْتَذى» از مادّه «حَذو» (بر وزن حذف) در اصل به معناى برش کفش مطابق الگو و اندازه معیّن است; سپس به مطابقت چیزى که مانند دیگرى صورت گیرد «حذو» و «احتذاء» گفته شده و به کفش «حِذاء» مى گویند; در خطبه بالا به معناى پیروى کردن و مطابق الگوهاى الهى در همه چیز حرکت کردن است.
۴٫ «اِسْتَظهر» از مادّه «ظَهر» (بر وزن دهر) به معناى پشت، گرفته شده و «اِسْتَظْهَرَ زَاداً» به معناى حمل کردن زاد و توشه، بر پشت خویش، یا بر پشت مرکب است.
۵٫ در اینکه جمله «جِهَهَ مَا خَلَقَکُمْ لَهُ» «ظرف» است یا «مفعولٌ به» براى فعل مقدّر، یا «مفعولُ لاَِجله» احتمالات متعدّدى داده شده است; ولى شاید احتمال اوّل از همه روشن تر باشد .
۶٫ سوره قیامت، آیه ۳۶٫
۷٫ «کُنْه» به معناى حقیقت و باطن چیزى است و گاه به معناى سرانجام و پایان وقت چیزى آمده است و در جمله بالا همان معناى اوّل منظور شده است.
۸٫ «تَنجُّز» از مادّه «نَجز» (بر وزن عجز) به معنان انجام دادن چیزى است و غالباً در مورد وفاى به عهد، به کار مى رود و «تنجّز» به معناى مطالبه انجام چیزى، یا مطالبه وفاى به عهد است..
ترجمه فارسی متن
چه زیبا و شگفت انگیز است این مثلهاى راست و درست و این اندرزهاى شفابخش، اگر به دلهاى پاک و گوشهاى شنوا و رأیهاى ثابت و خردهاى دوراندیش راه یابند.
پس از خداى بترسید همانند کسى که شنید و خاشع شد و چون از روى نادانى گناهى کرد به گناه خویش اعتراف نمود و از سرانجام کار خود بیمناک گردید و عمل کرد و از عقوبت پروردگار به هراس افتاد و به اطاعت شتافت و به مرحله یقین رسید و کارهاى نیکو کرد.
چون اندرزش دادند، اندرزها را پذیرا آمد و چون بر حذرش داشتند، حذر نمود و باز گردید و توبه کرد و به خدا روى آورد و به دوستان خدا اقتدا کرد که بر مثال ایشان رود.
چون راه راست را به او نشان دادند او نیز بدید و بشناخت و چابک وار قدم در راه طلب نهاد. و تا در گناهان نیفتد، از هر گناه بگریخت. اندوخته سراى آخرت به دست آورد و باطن خویش پاکیزه ساخت و سراى آخرت بیاراست، براى روزى که از این جهان رخت برمى بندد و بدان راه پرخطر گام مى نهد و براى هنگام نیازمندى و جاى تنگدستى، تا سبب پشتگرمى او شود، زاد راه مهیا ساخت و براى آن سراى، که جاى اقامت ابدى اوست، پیشاپیش بفرستاد.
پس اى بندگان خداى، از خداى بترسید و آن کنید که شما را براى آن آفریده است و از او بیمناک باشید بدان حد که شما را از خود بیم داده است. تا شایسته آن نعمت جاوید شوید، که براى شما مهیا کرده است تا وعده اى که به بندگان خود داده برآورد، که وعده او همواره راست است، و از بیم رستاخیز او دور باشید.
ترجمه و شرح خطبه ۸۳ نهج البلاغه