زندگی و آثار شاعر قروی (رشید سلیم خوری)

زندگی و آثار شاعر قروی (رشید سلیم خوری)
خورى، رشیدسلیم ← شاعر قروىخورى، فارِس، نخست‌وزیر و رئیس مجلس سوریه در اولین سالهاى پس از استقلال. وى در 28 رمضان 1290/ 20 نوامبر 1873 در روستاى الکفیر از توابع شهر حاصیبا در لبنان به‌دنیا آمد (عنجرینى، 2010؛ موسوعة‌السیاسة، ذیل «فارس الخورى»؛ قس صالح زهرالدین، ص 592، که سال تولد او را 1294/1877 دانسته است). پدرش، یعقوب‌بن جبورالخورى، مسیحى پروتستان و داراى زمینهاى کشاورزى در روستاى الکفیر بود (عنجرینى، 2010؛ «فارس الخورى»، 2010).خورى تحصیلات ابتدایى را در زادگاهش گذراند و براى ادامه تحصیل به مدرسه امریکایى در صیدا رفت (خوند، ذیل «فارس الخورى»؛ صالح زهرالدین، همانجا). سپس به کالج پروتستان سوریه ــکه بعدها به دانشگاه امریکایى بیروتتغییرنام دادــ رفت و مدرک کارشناسى خود را در 1315/1897 در رشته علوم از این دانشگاه گرفت و دو سال در آنجا تدریس کرد. (موسوعة‌السیاسة؛ صالح زهرالدین، همانجاها؛ یازجى، 2010). فارس خورى، به صورت خودآموز، زبانهاى ترکى و فرانسه را فراگرفت و هم‌زمان به مطالعه کتابهاى رشته حقوق پرداخت. او نزد برخى استادان برجسته حقوق وکالت آموخت و
مدرک معادل کارشناسى حقوق گرفت و اجازه وکالت یافت (عنجرینى، 2010). سپس به
دمشق رفت و در 1320/1902 در کنسولگرى انگلیس در دمشق استخدام شد و تا زمان
اعلام قانون اساسى دولت عثمانى در 1326/1908، به عنوان مترجم فعالیت کرد
(یازجى، 2010؛ موسوعة‌السیاسة، همانجا).فارس خورى فعالیتهاى سیاسى خود را
به‌طور جدّى در 1326/1908، با پیوستن به جمعیت اتحاد و ترقى*، آغاز کرد. او
در این مدت در روزنامه‌هاى مصرى و سورى اشعارى نیز به چاپ رساند. در
1330/1912، با پى بردن به گرایشهاى پان‌ترکیستى اعضاى جمعیت اتحاد و ترقى،
از آن خارج شد (یازجى، 2010). او در 1332/1914، به نمایندگى دمشق در مجلس
مبعوثان عثمانى برگزیده شد (صالح زهرالدین، ص 594؛ موسوعة‌السیاسة، همانجا؛
نشاشیبى، توضیحات روحانى، ص 487). خورى در مجلس عثمانى ضمن ایراد
سخنرانیهایى، از سیاستهاى جمال‌پاشا*، حاکم عثمانى در سوریه، به شدت انتقاد
مى‌کرد. سرانجام، مقامات ترک وى را به اتهام همکارى با فیصل‌بن حسین (فیصل
اول*) در سوریه و توطئه‌چینى بر ضد دولت عثمانى، در 1334/1916 دستگیر،
زندانى و محاکمه کردند، اما پس از مدتى آزاد شد (صالح زهرالدین، ص 597؛
یازجى، 2010؛ عنجرینى، 2010). پس از پایان جنگ جهانى اول و فروپاشى حکومت
عثمانى، در 1336/ 1918 ارتش فیصل‌بن حسین وارد سوریه شد و فارس خورى در 17
ذیحجه/ 24 سپتامبر همان سال از استانبول به سوریه بازگشت، که با خروج ترکها
و تشکیل دولت ملى سوریه هم‌زمان بود (على سلطان، 1987الف، ص 528ـ530؛
یازجى، 2010؛ عنجرینى، 2010). پس از ورود فیصل به سوریه ــکه براساس
موافقت‌نامه سایکس ـ پیکو* ، حاکم سوریه شد ــ فارسخورى تشکیل «مجلس شورا»
را مطرح کرد و خود نیز به عضویت آن درآمد (على سلطان، 1987ب، ص 27؛ یازجى،
2010). همچنین وى یکى از بنیان‌گذاران مدرسه عالى حقوق عربى (معهدالحقوق
العربى) در 1337/1919 بود و به عنوان استاد در آنجا تدریس مى‌کرد (على
زهرالدین، ص 529، 598؛ عنجرینى، 2010).در 1339/1920 فارس خورى در دولت
رضاپاشا الرکابى، وزیر دارایى شد و در دولتهاى هاشم اتاسى* و علاءالدین
دروبى نیز این منصب را داشت (على حداد، 2010؛ عنجرینى، 2010).در 1338/ 1920
که فرانسه سوریه را اشغال کرد، خورى از وزارت دارایى کناره گرفت و به وکالت
پرداخت (سفرجلانى، ص 38؛ «فارس‌الخورى»، 2010). وى سپس با تعدادى از
همفکران خود، مانند عبدالرحمان شهبندر*، حسن حکیم، فوزى غَزِّى، سعید حیدر و
عثمان شراباتى، حزب مردم (حزب‌الشعب) را براى مبارزه با استعمار فرانسه در
1304ش/ 1925 تأسیس کرد. شهبندر به ریاست و خورى به نایب رئیسى این حزب
برگزیده شدند (هاشم عثمان، ص 115ـ116؛ سفرجلانى، ص 107ـ108؛ یازجى، 2010).
اهداف این حزب عبارت بود از تحقق حاکمیت ملى، وحدت اراضى سوریه، دستیابى به
آزادى فردى و دموکراسى، و حمایت از صنعت و اقتصاد ملى (هاشم عثمان، ص
116ـ117). او در 1304ش/ 1925 از قیام بزرگ مردم سوریه بر استعمارگران
فرانسوى حمایت کرد، اما فرانسویها این قیام را سرکوب کردند (ولید معلم، ص
185ـ188؛ عنجرینى، 2010). خورى به همراه تعدادى از اعضاى حزب مردم دستگیر و
به جزیره آرواد سوریه در مدیترانه تبعید گردید. او پس از مدتى آزاد شد و در
1305ش/ آوریل 1926 سرپرستى وزارت معارف را در دولت الداماد احمد نامى
برعهده گرفت، اما پس از اندکى، او و دو تن از وزیران ملى‌گراى دیگر، در
اعتراض به سرکوب مردم سوریه از سوى نیروهاى فرانسوى، از سمت خود استعفا
کردند که در واکنش به آن، در 22 خرداد 1305/ 12 ژوئن 1926 به حَسَکه و سپس به
أمیون‌الکوره در لبنان تبعید شدند. آنان در 1307ش/ 1928 به سوریه بازگشتند
(یازجى، 2010؛ عنجرینى، 2010).فارس خورى در همان سال، با تعدادى از همفکران
خود (از جمله هاشم اتاسى، ابراهیم هنانو، جمیل مردم، لطفى‌حفار، سعدالدین
جابرى و توفیق شیشکلى)، حزب تجمع ملى (حزب الکُتلة‌الوطنیة) را تأسیس کرد و
به عضویت شوراى مرکزى آن درآمد و به نایب‌رئیسى حزب برگزیده شد. این حزب
درصدد بود به روشهاى دیپلماتیک به قیمومت فرانسه پایان دهد (هاشم عثمان، ص
121ـ124؛ على حداد، 2010؛ رایسنر ، ص 53 ـ54). با تشدید اعتصابات و تظاهرات
مردمى، فرانسه ناگزیر شخصیتهاى مهم حزب تجمع ملى را براى اجلاس استقلال
سوریه، به پاریس دعوت کرد. هیئتى، به ریاست هاشم اتاسى و عضویت فارس خورى،
در اول فروردین 1315/ 21 مارس 1936 به پاریس رفتند. در 18 شهریور/ 9
سپتامبر همان سال، هیئت سورى استقلال سوریه را، در چهارچوب معاهده‌اى بین
فرانسه و سوریه تثبیت کرد (عنجرینى، 2010؛ هاشم عثمان، ص 127). پس از آن،
در همان سال، انتخابات مجلس سوریه برگزار شد. خورى به نمایندگى دمشق انتخاب
و با اکثریت آرا به ریاست مجلس برگزیده شد (یازجى، 2010). در انتخابات مجلس
1322ش/ ژوئیه 1943، وى بار دیگر به نمایندگى و ریاست مجلس انتخاب گردید
(ملکى ، ص 96). در 22 مهر1323/ 14 اکتبر 1944 و متعاقب استعفاى سعداللّه
جابرى، خورى از سوى شُکرى قوتلى* (رئیس‌جمهورى سوریه)، نخست‌وزیر و مسئول
تشکیل دولت شد. وى در 1323ـ 1324ش/ 1944ـ1945 سه بار دولت تشکیل داد (هاشم
عثمان، ص 134؛ على‌حداد، 2010). در اواخر جنگ جهانى دوم، سوریه در 6
فروردین 1324/ 26 مارس 1945 به دولتهاى محور به رهبرى آلمان اعلام جنگ کرد
و درنتیجه، هیئت سورى به ریاست خورى در همان سال در اجلاس سانفرانسیسکوحضور
یافت و سوریه به سازمان ملل متحد پیوست (ولید معلم، ص 417ـ418).فارس خورى
در تأسیس اتحادیه عرب* نقش بسزایى داشت و در جلسات اولیه تدوین میثاق این
اتحادیه شرکت نمود. اتحادیه عرب در 2 فروردین 1324/ 22 مارس 1945 اعلام
موجودیت کرد (یازجى، 2010).خورى در 20 فروردین 1324/ 9 آوریل 1945 دومین
دولت خود را تشکیل داد و گسترش آزادیها را از برنامه‌هاى اصلى خود اعلام
کرد (حورانى، ج 1، ص 387ـ388). در 1326ش/ 1947 سوریه به مدت دو سال به
عضویت غیردائم شوراى امنیت سازمان ملل پذیرفته شد. فارس خورى سرپرستى هیئت
سورى را در شوراى امنیت سازمان ملل برعهده گرفت و تا اواخر 1327ش/ 1948 در
این سمت باقى ماند. وى در 1326ش/ اوت 1947 و 1327ش/ ژوئن 1948 رئیس شوراى
امنیت سازمان ملل متحد شد. او در این مدت براى به نتیجه رسیدن مسائل
جهان‌عرب، و از جمله قضیه فلسطین، بسیار کوشید و مخالفت خود را با تقسیم
فلسطین و تشکیل دولت یهودى اعلام کرد (یازجى، 2010؛ عنجرینى، 2010).فارس
خورى پس از آن به سوریه بازگشت و بار دیگر ریاست مجلس را برعهده گرفت. در
10 فروردین 1328/ 30 مارس 1949، متعاقب کودتاى ژنرال حسنى زعیم*، حکومت
قوتلى سرنگون شد. زعیم از خورى خواست دولت را تشکیل دهد، اما خورى نپذیرفت.
درنتیجه، زعیم مجلس را منحل کرد. خورى پس از آن از مناصب سیاسى کنار رفت و
فقط در چند مورد ریاست هیئتهاى سورى اعزامى به سازمان ملل را برعهده گرفت
(امل‌میخائیل بشور، ص 138ـ140؛ «فارس‌الخورى»، 2010). در 1333ش/ 1954 هاشم
اتاسى رئیس‌جمهورى سوریه شد. به دستور وى، فارس خورى در 7 آبان 1333/ 29
اکتبر 1954 دولت را تشکیل داد، اما حمایت خورى از پیمان بغداد* و تمایل وى
براى پیوستن سوریه به این پیمان، تظاهرات و اعتصابات فراوانى در سوریه در
پى داشت، تا جایى که خورى ناگزیر در 18 بهمن 1333/ 7 فوریه 1955 از
نخست‌وزیرى استعفا کرد (امل‌میخائیل بشور، ص 290ـ297؛ حورانى، ج 2، ص 1687،
ج 3، ص 1723ـ1726).خورى در اواخر عمر خود به عنوان عضو انجمن حقوق
بین‌الملل فعالیت مى‌کرد و هر سال یک بار به مرکز این انجمن در ژنو مى‌رفت.
خورى در 12 دى 1340/ 2 ژانویه 1962 در دمشق درگذشت («فارس‌الخورى»، 2010).
از مهم‌ترین آثار اوست: موجز فى علم المالیه، اصول المحاکمات الحقوقیه، و
صَک‌الجزاء (موسوعة‌السیاسة، همانجا؛ «فارس الخورى»، 2010).منابع : امل
میخائیل بشور، دراسة فى تاریخ سوریا السیاسى المعاصر، ]بى‌جا[: جروس برس،
]بى‌تا.[؛ اکرم حورانى، مُذَکِّرات اکرم الحورانى، قاهره 2000؛ مسعود خوند،
الموسوعة التاریخیة الجغرافیة، بیروت 1994ـ2004؛ یوهانس رایسنر، الحرکات
الاسلامیة فى سوریة: من الاربعینیات و حتى نهایة عهدالشیشکلى، ترجمة
محمدابراهیم اتاسى، بیروت 2005؛ محیى‌الدین عبدالرحمان سفرجلانى،
تاریخ‌الثورة السوریة، ]دمشق [1381/ 1961؛ صالح زهرالدین، موسوعة رجالات من
بلاد العرب، بیروت 2001؛ على حداد، «فارس‌الخورى المواطن السورى الاول فى
ذکرى وفاته (1962-1873)»، إعلان دمشق للتغییر الوطنى الدیمقراطى،
2010.Retrieved Oct. 13, 2010, from http://www.nidaasyria.org/
ar/articles/issues/515;على سلطان، تاریخ سوریة: 1908ـ1918، نهایة‌الحکم
الترکى، دمشق 1987الف؛ همو، تاریخ سوریة: 1918ـ 1920، حکم فیصل‌بن الحسین،
دمشق 1987ب؛ محمد عنجرینى، «فارس‌الخورى ( 1) : الوطنیة، العروبة،
الاسلام»، رابطة ادباء الشام، 2010.Retrieved Oct. 13, 2010, from
http://www.odabasham. net/print.php? sid=4450 & cat;«فارس الخورى»، مرکز
الشرق العربى للدراسات الحضاریة و الاستراتیجیة، 2010.Retrieved Oct. 12,
2010, from http://www.asharqalarabi.
org.uk/center/rijal-fares.htm;موسوعة السیاسة، چاپ عبدالوهاب کیالى،
بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، 1979ـ1994؛ ناصرالدین نشاشیبى،
در خاورمیانه چه گذشت؟، ترجمه م.ح. روحانى، تهران 1357ش؛ ولید معلم، سوریة
: 1916ـ1946م، الطریق الى الحرّیة، دمشق 1988؛ هاشم عثمان، الاحزاب السیاسیة
فى سوریة السریة و العلنیة، بیروت 2001؛ ندره عبداللّه یازجى، «صفحات عن
فارس‌الخورى»، معابر، 2010.Retrieved Oct. 13, 2010, from http://www.
maaber.org/ independance/ independance-4. htm; James A. Melki, “Syria
and The State Department, 1937-47”, Middle Eastern studies, vol.33, no.1
(Jan.1997).
منبع: دانشنامه جهان اسلام