چالش های ترجمه قرآن
فهم زبان نخستین چالش مترجمان/ توجه به زبان روز مردم در ترجمه قرآن
مدیرعامل مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی با بیان اینکه فهم زبان نخستین چالش برای مترجمان است، گفت: توجه به زبان روز مردم و البته نه زبان کوچه و بازاری در ترجمه قرآن ضروری است.
حجت الاسلام‌والمسلمین محمد نقدی، مدیرعامل مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره نقد ترجمه‌های قرآن گفت: نقد ترجمه کار بسیار شایسته و ارزشمندی است. البته این کار در همه علوم متداول است. در ترجمه قرآن هم همین طور. با توجه به اینکه انگیزه مترجمان در ترجمه قرآن رحمانی است و با نیت قرب الهی و خدایی این کار را انجام می‌دهند، شاید تصور کنند این کار آنان ایده‌آل است و هیچ نقصی ندارد، اما چون بحثی علمی است، ممکن است گاهی با چالش‌هایی مواجه باشد. به همین دلیل مترجم باید از اینکه کسی بر ترجمه‌اش نقد می‌نویسد استقبال کند، چراکه بر ارزش ترجمه او می‌افزاید.
وی افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر در ترجمه‌های فارسی به این دلیل که چندین مجله با گرایش علوم قرآن یا پژوهش‌های قرآنی منتشر می‌شود، سعی شده است که این موضوعات انعکاس یابد. علاوه بر مجلاتی که درباره بحث‌های علوم قرآن و تفسیر قرآن است، در مطبوعات نیز جسته و گریخته مطالبی در این زمینه چاپ شده که به این امر کمک می‌کند. مجله «ترجمان وحی» که مؤسسه «ترجمان وحی» آن را منتشر می‌کند، اساس آن بر مباحث نظری ترجمه قرآن بوده و نقدهای مهمی در آن به چاپ می‌رسد.
موسوی گرمارودی می گوید :فهم زبان عربی برای ترجمه قرآن و آثار معرفتی کافی نیست
مدیرعامل مؤسسه ترجمان وحی با اشاره به اوضاع حاکم بر جهان و دو نامه‌ای که مقام معظم رهبری در همین راستا به جوانان اروپایی و آمریکای شمالی نوشته‌اند، بیان کرد: بحث ترجمه قرآن در خارج از مرزهای کشورمان حائز اهمیت است. در حال حاضر بحث عقیده و جنگ عقیده است. اکنون بر ترجمه‌های قرآنی که در خارج از کشور منتشر می‌شود، نظارتی نداریم و مترجمان آن‌ها ممکن است یهودی، مسیحی، اهل سنت، شیعه و یا فرق دیگر باشد و ترجمه قدرت و قوت کافی نیز نداشته نباشد و گاهی تأثیرات سوئی بر مخاطبان بگذارد؛ از این رو در این حوزه ضعف‌هایی وجود دارد.
این کارشناس حوزه ترجمه قرآن ادامه داد: در این زمینه احساس مسئولیت کرده و تلاش می‌کنیم که اگر نقدی بر ترجمه‌های دیگر وجود دارد، آن‌ها را به چاپ برسانیم. در کشورما زمانی دو زبان انگلیسی و فرانسه در دانشگاه‌های کشور رایج بود، اما اکنون زبان‌های ایتالیایی، آلمانی، روسی، ژاپنی، چینی، سواحیلی و … نیز وجود دارد و در برخی دانشکده‌ها تدریس می‌شود؛ از این رو با وجود این زبان‌ها، باید افرادی در حوزه معارف اسلامی تربیت شوند تا بتوانند اثرگذار باشند.
نقدی در پاسخ به اینکه آیا با وجود یک یا چند ترجمه از قرآن به یک زبان نیازی به وجود ترجمه‌های دیگر هست، پاسخ داد: ترجمه انگلیسی زبان دوم مردم دنیاست و در آرشیو ما بیش از ۱۰۰ ترجمه مختلف از قرآن به این زبان وجود دارد و یا به زبان فرانسه ۴۰ ترجمه انجام شده و یا از ترجمه چینی ۱۴ عنوان و ژاپنی ۱۰ نوع ترجمه قرآن وجود دارد که در کشورهای مختلف منتشر شده است. این گونه نیست که دیگر نیازی به ترجمه‌های جدید نباشد، بلکه ترجمه‌های دیگر نیز می‌تواند منتشر شود. در آرشیو مؤسسه ترجمان وحی نیز بیش از ۱۷۰ ترجمه فارسی از قرآن وجود دارد.
وی با اشاره به معیارهای نقد یک ترجمه قرآن گفت: مترجم باید به دو زبان مبدأ و مقصد مسلط باشد، یعنی در ترجمه به زبان فارسی هم ادبیات فارسی و هم ادبیات عرب را به خوبی بداند. اولین چالش مترجم فهم زبان است، در حالی که اگر زبان عرب را بخواهیم بفهمیم، غیر از زبان و ادبیات عرب، باید درباره معارف اسلامی، کلام، حدیث، تاریخ و … نیز اطلاعات داشته باشیم. در غیر این صورت ترجمه‌ای قوی نخواهد بود. نکات دیگری نیز در این زمینه وجود دارد، اما موارد مهم همین دو مورد است.
نقدی تصریح کرد: ترجمه‌هایی که در دهه اخیر انجام شده مانند ترجمه سیدعلی موسوی گرمارودی که هم شاعر است و هم ادبیات عرب را به خوبی می‌داند و یا ترجمه استادولی و حداد عادل ترجمه‌های فاخری هستند و مشکلات ترجمه‌های قبل را هم از نظر نحو و از نظر تطابق با آیات قرآن ندارند یا کمتر دارند.
مدیرعامل مؤسسه «ترجمان وحی» در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه زبان در هر دهه دچار تغییر و تحول می‌شود. آیا ترجمه‌هایی که انجام می‌شود باید به زبان روز مردم باشد، گفت: این یک ضرورت است، مثلاً بیست سال پیش کسی واژه چالش یا رویکرد را به کار نمی‌برد. زبان محاوره عرفی و نه زبان کوچه و بازار در این زمینه حائز اهمیت است. زبان کوچه و بازار برای نثرهای ادبی که در آثار مرحوم جلال آل احمد هم دیده می‌شود خوب است، اما نثر قرآن باید ادبیات فاخری داشته باشد. ضمن اینکه ما نخواهیم در کنار ،ترجمه قرآن فرهنگ لغت هم قرار دهیم تا معنی واژه‌ها و عبارات را بیابیم، یعنی از استعمال لغات کهن و غریب دوری کنیم و همین زبان محاوره‌ای مورد استفاده باشد اما سنگین و نه کوچه و بازاری.
وی یادآور شد: به عنوان مثال در ترجمه عبارتی از آیه قرآن «فی ظلال بعید» درباره کفار و گمراهان برخی از مترجمان این گونه بعید را ترجمه کرده‌اند که آن‌ها در گمراهی دور هستند. «بعید» به معنای دور ترجمه شده است و برخی همان «بعید» را آورده‌اند، اما حداد عادل این گونه ترجمه کرده: «برخی در نهایت گمراهی هستند.» این ترجمه خوبی است و عمق گمراهی را نشان می‌دهد.
چالش های ترجمه قرآن فهم زبان نخستین چالش مترجمان علت ترجمه های متعدد قرآن