تفاوت نفی با لم و لیس در چیست؟ / دکتر سامرائی در این ویدئو پاسخ می دهد
برای مشاهده ویدئو روی قسمت بالا کلیک کنید
ادات نفی، یک اصطلاح نحوی که برای انکار کردن معنای جمله بکار برده می‌شود.
در اصطلاح نحو، “نفی” عبارت است از انکار کردن جمله با ادات مخصوص و ادات نفی حروفی هستند که این معنا را افاده می‌دهند. این حروف قبل از جمله واقع شده و عبارت‌اند از: “لَمْ”، “لَمّا”، “لَنْ”، “لا”، “ما”، “إنْ” و “لاتَ”. [۲] به عنوان مثال “ما” در عبارت “ما ذَهَبْتُ” از ادات نفی بوده و بر انکار و نفی آمدن متکلم دلالت دارد.
معنای لغوی نفی (انکار کردن) در معنای اصطلاحی آن لحاظ شده است به این بیان که متکلم جمله‌ای را با ادات مخصوص انکار می‌کند. البته باید دقت داشت که با توجه به قید “ادات مخصوص” در تعریف اصطلاحی، معنای لغوی اعمّ از معنای اصطلاحی بوده و شامل انکار کردن به غیر ادات مخصوص همچون جمله فعلیه “نَفَیْتُ” نیز می‌شود.
عالمان نحو با توجه به نوع عمل و تاثیر معنایی، ادات نفی را در دو بخش مورد بررسی قرار داده‌اند؛ بخش اول که با لحاظ تاثیر ادات نفی بر فعل مضارع و شامل سه حرف (لَمْ، لمّا و لَنْ) می‌شود، در باب “فعل”، مبحث اعراب فعل مضارع بررسی شده است. در بخش دوم که سایر ادات را تشکیل می‌دهد، دو رویکرد مشاهده می‌شود؛ بعضی همچون ابن مالک در “الفیة” با لحاظ عمل رفع، آنها را در مرفوعات بعد از مبحث “مبتدا” ذکر کرده و بعضی همچون ابن حاجب در “الکافیة” با لحاظ عمل نصب، آنها را در آخر بحث منصوبات آورده‌اند. اگرچه بعضی همچون صاحب “بداءة النحو” با عنوان مستقل ادات نفی به مجموع آنها اشاره کرده‌اند.
ذکر این نکته قابل توجه است که ابن هشام در ” مغنی اللبیب ” در ضمن بررسی مفردات، ادات نفی را به صورت جداگانه بیان کرده و به کاربرد آنها در نفی اشاره می‌کند.