علت فرار دانش آموزان از درس عربی
چرا دانشآموزان از یادگیری درس عربی گریزان هستند؟/هدف اصلی کتابهای جدید عربی «فهم متن» است
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی با بیان اینکه «همواره با خود میاندیشیدم که چرا دانشآموزان از یادگیری درس عربی گریزان هستند و راه چاره چیست؟»، گفت: در حال حاضر کتابهای عربی، «متن محور» و «واژه محور» است.
به گزارش خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، عادل اشکبوس ۵۲ سال سن دارد و با امسال، ۳۲ سال سابقه فعالیت در آموزش و پرورش دارد که بیشتر سابقهاش نیز در حوزه تدریس است.
او در تمام مقاطع تحصیلی شامل ابتدایی، دوره متوسطه اول(راهنمایی سابق)، متوسطه دوم و دانشگاه تدریس داشته است؛ مدتی سرگروه آموزشی منطقه ۱۲ و مدتی نیز سرگروه آموزشی شهر تهران بوده است.
اشکبوس هماکنون ۱۰ سال است که به سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی آمده است البته مدتی در در انتشارات مدرسه فعالیت کرده است.
وی در مرکز علمی ـ کاربردی سازمان حج و زیارت نیز مدیرگروه عربی است و هماکنون به عنوان کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی فعالیت میکند.
اشکبوس دارای کارشناسی ارشناسی ارشد زبان ادبیات عرب است و خودش میگوید «کلاً علاقه به زبانها دارم. وبلاگی نیز دارم که نزدیک به ۹ میلیون بازدید دارد و مربوط به ریشه زبان است».
گفتوگوی خبرگزاری فارس را با عادل اشکبوس بخوانید:
* چرا تدریس عربی
عادل اشکبوس کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اظهار داشت: در طول دوران خدمتم در آموزش و پرورش دبیر ادبیات فارسی، عربی و انگلیسی بودم؛ همواره با خود میاندیشیدم که چرا دانشآموزان از یادگیری درس عربی گریزان هستند و راه چاره چیست؟
وی ادامه داد: کتابهای درسی موجود به شدت قاعده محور هستند. بسیاری از دبیران عربی، آموزش این زبان را منحصر در صرف و نحو میدانند و تصوّر میکنند که عربی یعنی ذکر اصطلاحاتی در تجزیه و ترکیب کلمات؛ می دیدم آموزش عربی از هدف اصلیاش فاصله گرفته است. هدف اصلی از قواعد فراموش شده بود. قواعد وسیله ای است برای فهم زبان و برای ایجاد مهارت تفهیم و تفهّم امّا کتابهای عربی این طور نبودند لذا تغییر لازم بود.
اشکبوس با بیان اینکه شیوه قاعده محوری موجب میشود دانشآموز خسته شود، افزود: وقتی آموزش عربی، متن محور باشد، جذاب و کاربردی است چرا که دانشآموز با خود میاندیشد آموختههای من در زندگی به کارم می آید و میتوانم وقتی قرآن میخوانم یا سفری به کشورهای عربی میروم، جملات را متوجه شوم.
وی اضافه کرد: دانشآموز با خود فکر میکند، اگر سفری به کشوری عربی بروم و نتوانم مسیر را پیدا کنم به عنوان مثال میگویم «أنا ساکن فی فندق خدام الحسین.»؛ هیچ کس از من نمی پرسد «أنا» مبتدا یا خبر است؟ آنجا باید بتوانم زبان را درک کنم و به کار ببرم.
* ورود به سازمان پژوهش برای تألیف کتب عربی
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اظهار داشت: حدود سال ۸۲ بود که به سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی آمدم و در انتشارات مدرسه شاغل شدم؛ در سال ۱۳۸۸ عضو شورای برنامهریزی درسی عربی شدم و در سال ۱۳۹۰ رسماً کارشناس گروه درسی عربی و سپس کارشناس مسئول گروه شدم و پیش از تألیف کتاب درسی عربی هفتم، ۵۰ کتاب تألیف کرده بودم.
وی افزود: در سال ۱۳۹۲ تألیف کتاب عربی متوسّطه دوم با رویکرد متن محور آغاز شد. کار تألیف در شورای مؤلّفان آغاز شد که من مسئولیّت شورا را بر عهده دارم. خوشبختانه تیم تألیف کتاب و شورای برنامه ریزی درسی بسیار قوی هستند و دلیل اصلی موفقیت کتاب وجود همکاران توانمند در شورای تألیف و برنامه ریزی درسی و در رأس آنان جناب آقای دکتر علّامه اباذر عباچی هستند؛ به جز آقای دکتر عباچی در شورای تألیف و برنامه ریزی درسی استادانی بسیار توانا حضور دارند شامل استاد علی چراغی، استاد حبیب تقوایی، استاد علی جان بزرگی، استاد حسن حیدری، استاد عبدالله یزدانی، استاد محی الدین بهرام محمدیان و سرکار خانم فاطمه یوسف نژاد هستند.
علت فرار دانش آموزان از درس عربی
* از قاعده محوری تا واژه محوری
اشکبوس با بیان اینکه هدف اصلی کتابهای جدید عربی، «فهم متن» است، گفت: وقتی دانشآموز بتواند متن را درست بخواند و ترجمه کند، دیگر درس را متوجه می شود و مکالمه را نیز متوجه میشود.
وی اضافه کرد: کتابهای درسی عربی پیشین قواعدی بسیار دشوار را آموزش میداد و ظرافتهای زبانی به گونهای آموزش داده میشد که گویا قرار است دانشآموزان به زبان عربی شعر بگویند و یا سخنرانی کنند. حرکتهای انتهای کلمات که بیانگر نقش کلمات یا به اصطلاح اِعراب هستند به شیوهای افراطی آموزش داده میشد.
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با تأکید بر اینکه بین آموزش زبان عربی به عرب زبان و غیر عرب زبان فرق بسیار است ولی متأسّفانه آموزش عربی در کتابهای درسی گویی برای عرب زبان بود، اضافه کرد: دانستن ظرافتهای دشوار زبانی برای کسی که یک زبان را در حد نیاز میخواهد بداند، جذابیت ندارد و او را خسته میکند و با گذر زمان، او را از یادگیری متنفّر میکند.
وی با بیان اینکه در کتاب های عربی قبلی بسیاری از کلمات فقط یک بار تکرار شده بودند در حالی که در کتاب های جدید این طور نیستند و کلمات هفتم در پایه هشتم و نهم نیز تکرار میشوند، افزود: در کتاب عربی اول راهنمایی، کلماتی مانند «فخ» به معنی تله و دام یا «مصباح» به معنی چراغ آمده است که در درسها و پایه های بعد، دیگر تکرار نمیشد؛ خیلی از واژه ها اینگونه بود چرا که کتاب قاعده محور بود.
اشکبوس ادامه داد: در حال حاضر، کلماتی که در کتاب های درسی فعلی وجود دارد، تکرار می شود؛ یعنی زمانی که کتاب تألیف می شود، کلمات را بررسی می کنیم که ببینیم چند بار در کتاب تکرار می شوند و اگر زیاد یا کم تکرار شده باشند، تعدیل می کنیم.
وی گفت: در حال حاضر کتابهای ما «متن محور» و «واژه محور» است؛ برای همین در پایان کتاب، کلمات تمام پایهها وجود دارد، به عنوان مثال در پایه نهم، تمام واژههای پایههای هفتم، هشتم و نهم در پایان کتاب وجود دارد. این در حالیست که در ۵۰ سال اخیر چنین چیزی در کتابها رسم نبوده است یعنی در گذشته کلمههای همان پایه در پایان کتاب درج میشد؛ معتقدیم دانشآموز باید لغت یاد بگیرد و ذخیره واژگانیاش را افزایش دهد.
* جایگاه قواعد در کتابهای جدید عربی
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه در کتابهای جدید قواعد از مظلومیّت خارج شدند و نقش اصلی خود را دارا شدند چرا که هدف از آموزش قواعد کمک به تسریع و تسهیل آموزش است، افزود: بحثهایی که ظرافت و ریزه کاریهای نحوی است، برای دانشآموز هیچ سودی ندارد و برای کسانی مفید است که میخواهند از احکام، آیات و احادیث، حکم شرعی استنباط کنند.
وی توضیح داد: برای دانش آموز، آموختن عربی در حد فهم زبان، کافی است و معتقدیم برای دانش آموزان ایرانی، از علم «صرف و نحو»، «صرف» بسیار مفیدتر است زیرا دانشآموز تازه کار می خواهد زبان را بفهمد و اگر تکلم کرد و اشکال گفتاری داشت، هیچ اشکالی ندارد. دانش آموز دانشجوی رشته زبان و ادبیات عرب نیست؛ به عنوان مثال دانشآموز میخواهد بگوید «من به هتل رفتم» به عربی میگوید « أنا ذاهب إلی فندق»؛ فرد عرب متوجه میشود که او چه می گوید و توقّع ندارد که او بگوید «أنا ذَهَبتُ إلَی الفندقِ.»
اشکبوس ادامه داد: در آموزش مکالمه به تازه کار نباید مته به خشخاش نهاد. دانشآموز و حتی دانشجوی همان رشته نمیتواند در هنگام گفتوگو آن قدر سرعت عمل داشته باشد که بتواند مسائل نحوی زبان را رعایت کند. در صورت سختگیری، نتیجهاش این می شود که اکنون هیچ دانش آموزی نمی تواند عربی حرف بزند چون ما به این ظرفتها اهمیت دادیم و توقع داشتیم که دانش آموزان مانند سخنران و نویسنده ای ادیب و چیره دست شوند.
* توقّع مؤلفان کتاب های نونگاشت عربی از دانشآموزان
اشکبوس اظهار داشت: توقع میرود پس از پایان تدریس کتاب جدید عربی، دانش آموز متنی ساده را درست بخواند و معنا کند، و اگر متن کمی دشوار بود با استفاده از فرهنگ لغت بتواند آن را درست معنا کند. بدیهی است که این مهارت در حدّ آموخته هایش است.
وی ادامه داد: شعار ما این است که عربی درس ابزاری است و باید این درس به دانش آموز در فهم زبان و ادبیات فارسی و قرآن و متون دینی مانند دعا و حدیث کمک کند. درحقیقت دانش آموز باید به فهم متن دست یابد؛ زمانی که دانش آموز به توان فهمیدن برسد، می تواند جمله نیز بسازد. امّا کتاب درسی بر اساس «ساختن» نوشته نشده است و توقع ما «فهمیدن» است.
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با تأکید بر اینکه متأسفانه آموزشهای قبلی عربی بر اساس معماسازی بوده است و الان در کتاب های جدید، مسائل چالش برانگیز که تأثیری در فهم زبان ندارد را کلاً بر میداریم، افزود: دانش آموز نیاز به شناخت کلمات دارد. او باید معنای عالِم، معلوم، علّامه، عَلیم، أعلَم و استعلام را بداند. این دانش زبانی هم برای فهم متون دینی و هم برای فهم بهتر زبان و ادبیات فارسی لازم است.
تدریس کتاب جدید عربی به تعدادی از دانشآموزان قبل از چاپ
اشکبوس گفت: کتاب درسی پیش از چاپ توسّط چند دبیر تدریس آزمایشی می شود؛ هر درس را سر کلاس تدریس می کنیم و زمان می گیریم که آیا هر درس در یک جلسه تمام می شود؟ یادگیری را در نظر می گیریم.
وی اضافه کرد: آموزش فعل و ضمیر بومی سازی شده است یعنی دانش آموز بر اساس دانسته ها، زبان عربی را یاد می گیرد به عنوان مثال می گویم اگر در زبان فارسی «من» داریم، در زبان عربی «أنا» هست. وقتی دانش آموز نگاه می کند، متوجه می شود یک نفر است و نیازی نیست که به او بگوییم متکلم وحده است. آموزش ضمایر بر اساس «من، تو، او، ما، شما و ایشان» تنظیم شده است. من: أنا / تو: أنتَ و أنتِ / او: هوَ و هیَ / ما: نحن / شما: أنتُم ، أنتنَّ و أنتما / ایشان: هُم، هُنَّ و هُما
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی توضیح داد: با این سبک یادگیری بسیار ساده شده است. در این حالت دانش آموز بهتر یاد می گیرد و نیاز زیادی به توضیح معلم هم ندارد؛ این در حالیست که در کتاب قبلی عربی، بازی با اصطلاحات بود به عنوان مثال معلم می گفت أنا «للمتکلم وحده» است. در روش جدید هیچ نیازی به بازی با اصطلاحات نیست و دانش آموز در دستور زبان فارسی می داند که «من» اوّل شخص مفرد است؛ لذا یادگیری ساده تر انجام می شود. البتّه مسلّم است که این آموزش در متوسّطه دوم و در رشته های علوم و معارف اسلامی و نیز ادبیات و علوم انسانی متفاوت است، زیرا درس عربی از دروس اختصاصی آنهاست.
* لزوم آموزش عربی از دوره ابتدایی
اشکبوس گفت: بر این باور هستم که باید تدریس انگلیسی و عربی از پایه سوم ابتدایی و با حجم کمتری آغاز شود و شروع جایگاه آن از ابتدایی باشد.
علت فرار دانش آموزان از درس عربی
* چند درصد معلمان عربی، کتاب جدید را پسندیدند؟
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: حداقل ۷۰ درصد همکارانم، کتاب جدید عربی را کاملاً پسندیدند و ۳۰ درصد دیگر، مسائلی را که مطرح میکنند، مطابق اسناد بالادستی نیست؛ هدف اصلی این کتاب مکالمه نیست بلکه فهم متن است و برخی مخالفت می کنند و می گویند باید هدف اصلی مکالمه باشد و نظریات متفاوت دیگری دارند.
وی ادامه داد: مکالمه به کلاس جذابیت می دهد اما اصل، مکالمه نیست و نباید با تعصب شغلی به درس عربی نگاه کرد. نیاز اصلی دانش آموز این است که از طریق این کتاب به توانایی فهم متن برسد که این متن می تواند قرآن یا حتی دیوان شعر حافظ و سعدی باشد؛ مثلا در شعر حافظ آمده است «از خون دل نوشتم نزدیک دوست نامه، انی رأیت دهرا من هجرک القیامه»؛ مشاهده می کنید نصفی از شعر فارسی و نصف دیگر آن، عربی است و نشان می دهد که ادبیات ما با عربی عجین است و درس عربی باید به فهم زبان و ادبیات فارسی کمک کند.
* خاطره ای از درس عربی
اشکبوس اظهار داشت: در یک مدرسه دخترانه، دبیری به دانشآموزان کتاب جدید پایه هشتم را تدریس می کرد و بنده هم بازدید می کردم؛ این دانش آموزان کتاب خودشان را داشتند اما این کتاب جدید به آنها آزمایشی تدریس می شد.
وی افزود: وقتی وارد کلاس شدم و با دانش آموزان صحبت کردم و آنها متوجه شدند که من مؤلف کتاب هستم، ناگهان اعتراض کردند و گفتند «ما چه گناهی کردیم؟ بچه هایی که کتاب جدید را می خوانند مطالب قشنگ تر و جالب تری را می خوانند. چرا ما نباید این کتاب را بخوانیم؟» این مطلب را از زبان همکارانم نیز بارها شنیده ام؛ کتاب قبلی ۱۴ سال بدون تغییر ماند در حالی که کتاب درسی پنج تا ده سال عمر مفید دارد و باید هرچند سال یک بار تجربیّات جدید در آن اعمال شود.
*ویژگی کتاب های جدید عربی
کارشناس گروه عربی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: تصویر روی جلد عربی نهم مربوط به ساختمان چهار تاقی دانشمندان ایرانی؛ ترکیبی از سبکهای معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی است که در آن تندیس هایی از چهار دانشمند ایرانی عمر خیام نیشابوری، ابوریحان بیرونی، محمد بن زکریای رازی و ابوعلی سینا قرار دارد. این چهار تاقی سمت راست ورودی دفتر سازمان ملل متحد در وین یکی از چهار مقر سازمان ملل متحد است که بعد از دفترهای نیویورک و ژنو در سال ۱۹۸۰ در وین ساخته شد.
وی ادامه داد: در طرح جلد نوشته شده است که اغلب تألیفات این چهار دانشمند ایرانی به زبان عربی است. دانش آموز با دیدن این طرح جلد احساس افتخار می کند و وقتی پی میبرد که کتاب های این بزرگان به زبان عربی است با زبان عربی احساس قرابت میکند.
علت فرار دانش آموزان از درس عربی
بررسی میزان کارآمدی آموزش زبان عربی عمومی در مقطع متوسطه، ازنظر دبیران و دانش آموزان شهر کرمان
مقاله عربی تدریس زبان عربی : ترغیب دانش آموزان به درس عربی
مقاله عربی تدریس زبان عربی : ترغیب دانش آموزان به درس عربی
بررسی میزان کارآمدی آموزش زبان عربی عمومی در مقطع متوسطه، ازنظر دبیران و دانش آموزان شهر کرمان
علت فرار دانش آموزان از درس عربی
چرا در مدارس ایران عربی تدریس می شود
لزوم آسیب شناسی تدریس زبان عربی در مدارس
روش تدریس جدید درس عربی متوسطه