بایستگیها در تولید بسته‌های آموزش مهارتهای زبانی

بایستگیها در تولید بسته‌های آموزش مهارتهای زبانی برای گویشوران زبان دوم، بررسی موردی دو نمونه «صدی الحیاه» و «العربیه للناشئین»

دانلود فایل کامل مقاله
نویسندگان
حامد صدقى ۱؛ سید عدنان اشکورى۲؛ سهیلا محسنی‌نژاد ۳؛ رضا غفارثمر۴
۱استاد دانشگاه خوارزمی
۲استادیار دانشگاه خوارزمی
۳دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی
۴استادیار دانشگاه تربیت مدرس (
چکیده
بایستگیها در تولید بسته‌های آموزش مهارتهای زبانی برای گویشوران زبان دوم، بررسی موردی دو نمونه «صدی الحیاه» و «العربیه للناشئین»   چکیده فراگیری زبان عربی به عنوان زبان فرهنگ اسلامی و نیز زبان ارتباطی میان گویشوران این زبان سبب شده است که مراکز دانشگاهی و مؤسسات آموزشی در ایران به برگزاری دوره‌های آموزش این زبان و در نتیجه به کارگیری مواد و بسته‌های آموزشی و کمک‌آموزشی بپردازند. هر یک از این بسته‌ها بر اساس هدف یا اهدافی که پدیدآورندگان آن از آنها داشته‌اند، ویژگیهایی از نظر حجم، ساختار، محتوا، الگو و پیوستها دارند. میزان کارآمدی هر یک از این بسته‌ها به طور مستقیم با هر یک از عناصر اشاره شده همبستگی دارد. علاوه بر آنکه عناصر فرهنگی، هنری و روان‌شناختی نیز در این فرایند نقش برجسته‌ای دارند، برقراری نسبت همسویی میان ارکان آموزش که از آن به الگو یا روش یاد شده و بستر تبادل محتوا میان آموزگار و آموختگار به شمار می‌آید، در افزایش راندمان آموزشی اهمیت بسزایی دارند. همچنین توجه به نسبت میان زبان اصلی و زبان دوم فراگیر در طراحی این الگو کار اساسی محسوب می‌شود. پژوهش حاضر برای نشان دادن میزان تأثیر این عناصر، به بررسی مقایسه‌ای دو بسته آموزشی بومی و خارجی «صدی الحیاه» و «العربیه للناشئین» که هر دو در دانشگاههاى ایران به عنوان کتاب آموزشی استفاده می‌شود، با هدف ارائه شاخصهای افزایش کارآمدی بسته‌های آموزشی مهارتهای زبان عربی پرداخته است.
کلیدواژه ها
بسته آموزشی؛ زبان دوم؛ مهارتهای زبانی؛ صدی الحیاه؛ العربیه للناشئین
اصل مقاله

مقدمه

امروزه یادگیری زبان در مراکز آموزش زبان به یک امر رقابتی تبدیل شده است، و گسترش روشهای تدریس زبان دوم مسئله‌ای ضروری است که در بهترین روشها، یادگیرنده مشتاق یادگیری و دریافت آسان و ساده این زبان می‌گردد. متأسفانه با بررسی کتب درسی آموزش زبان عربی درمی‌یابیم که برنامه‌های درسی از روشهای قدیمی پیروی می‌کند و کتابهای درسی دانشگاهی نیز همچنان از منابع قدیمی استفاده می‌کند که منسوخ شده است، یا اینکه بعضی از روشها بر اساس الفاظ قرآن وضع شده است، از این رو زبان‌آموز پس از پایان دوره متوسطه قادر نیست یک جمله درباره خود و محیط پیرامون به زبان عربی بگوید.

از آنجا که آموزش زبان عربی به گویشوران سایر زبانها هنوز به تجربه، پژوهش، فعالیت، کتاب و تألیف نیاز دارد، تلاشهای بسیاری برای تألیف بسته‌های علمی در زمینه آموزش زبان عربی در کشورهای عربی و جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. پذیرش اهمیت کتاب در این زمینه امری اجتناب‌ناپذیر است و کتاب از جایگاه منحصر به فردی در آموزش برخوردار است و فرایند آموزش با هر روش، نوع، ماده و محتوا تا حد زیادی مبتنی بر کتاب آموزشی است، زیرا منبع مهمی است که مدرس و زبان‌آموز از آن استفاده می‌کنند و ترجمه‌های زنده از محتوای علمی برنامه درسی محسوب می‌شود، همچنین کیفیت کتاب از مهم‌ترین اموری است که توجه مسئولان محتوا، ماده آموزشی و روش تدریس را به خود اختصاص داده است، از این رو انتخاب کتاب یا بسته‌های آموزشی مناسب ماده درسی دارای اهمیت است.

و از سوی دیگر فعالیتهای بسیاری در این زمینه به ویژه در سالهای اخیر انجام شده است، و با وجود تلاشهای فراوانی که در عرصه آموزش زبان عربی به صورت فردی و یا سازمان‌یافته در مراکز علمی، آموزشی و پژوهشی صورت می‌گیرد، فقدان سامانه مناسب گردآوری اطلاعات این منابع و معرفی شایسته آن، موجب شد در موارد فراوانی علاقه‌مندان با دستاوردهای پژوهشی همکاران خود آشنا نشده و از آنها استفاده نکنند (فکری، ۱۳۹۰: ۱۷۵).

تألیف مجموعه‌های آموزشی چه در داخل کشورهای عربی و چه در خارج از آنها مشکلات و معایب خاصی دارد، برای مثال مهم‌ترین معایب کتابهایی که در داخل کشورهای عربی تألیف شده است عبارت‌اند از:

ـ بیشتر آنها سنتی است.

ـ تمرکز بر جنبه دینی و بی‌توجهی به جنبه زبانی.

ـ تأثیرپذیری گسترده از روشهای آموزش زبان عربی به عرب‌زبانان.

ـ فقدان پیوستهای کتاب مانند راهنمای معلم و لوح فشرده.

ـ تسلط تفسیرهای فردی بر آنها (الفوزان، ۲۰۰۹م: ۳۰).

از جمله معایب کتابهای تألیف شده در خارج از کشورهای عربی:

ـ نگاه تحقیرآمیز به زبان و فرهنگ عربی.

ـ استفاده از زبان میانی (مادری).

ـ نوشتن حروف به زبان لاتین.

ـ زیاده‌روی در تحلیل زبانی ـ صرفی.

ـ فراوانی اشتباههای زبانی و چاپی.

ـ شدت تأثیر زبان مادری (همان).

با توجه به آنچه گفته شد در راستای بهسازی کیفیت کتاب یا بسته‌های آموزشی زبان دوم، در این پژوهش به بررسی محتوایی دو بسته مشهور «العربیه للناشئین» و «صدی الحیاه» در آموزش زبان عربی می‌پردازیم که اولی را آموزشگاه زبان عربی دانشگاه ریاض در دهه هشتاد و دومین مجموعه را کانون زبان ایران در دهه اول قرن بیست و یکم منتشر کردند.

علت اینکه این دو بسته انتخاب شد، تشابه آنها در بعضی از نکات است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

۱٫ تألیف هر دو مجموعه به منظور آموزش به گویشوران سایر زبانها.

۲٫ هر دو بسته از سوی دانشگاه تألیف نشده، بلکه مؤسسات تخصصی زبان در آموزش زبان دوم به گویشوران سایر زبانها آن را تألیف نموده‌اند.

۳٫ تأکید دو بسته بر پیروی از روش تلفیق مهارتهای چهارگانه شنیدن، گفتن، خواندن، و نوشتن با تمرکز بر اصل ارتباطی.

۴٫ مشابهت ساختار دو بسته از نظر گفتگو، متون و تمرینها.

۵٫ تشکیل هر یک از بسته‌ها از دوازده سطح.

۶٫ برخورداری هر دو بسته از تمرینهای زیاد برای زبان‌آموزان.

۷٫ مشابهت دو بسته در برخورداری از پیوستهای آموزش مانند راهنمای معلم و نوارهای صوتی.

۸ . هر دو مجموعه را گروهی از معلمان زبان عربی تألیف کرده‌اند و محدود به تجربه فرد واحد نیست، بلکه متشکل از تجارب و بهترین گزینه‌هاست. با این دیدگاه، این پژوهش می‌کوشد به پرسشهای زیر پاسخ دهد:

۱٫ معیارها و استانداردهای مناسب برای یک کتاب مطلوب زبان کدام است؟

۲٫ نقاط ضعف و قوت مجموعه‌های «العربیه للناشئین» و «صدی الحیاه» چیست؟

۳٫ کدام‌یک از این دو مجموعه به اهداف مورد نظر، معیارها و استانداردهای مناسب در کتاب مطلوب آموزش زبان عربی نزدیک‌تر و با زبان و فرهنگ دیگر گویشوران سازگاری بیشتری دارد، اهداف آموزشی را بیشتر تحقق می‌بخشد و در نتیجه به تحقق اهداف آموزشی نزدیک‌تر است؟

بر این اساس پژوهش پیش رو شامل مباحث زیر است:

۱٫ شاخصها و معیارهای مهم کتاب مطلوب در زمینه آموزش زبان به گویشوران سایر زبانها.

۲٫ معرفی مجموعه «العربیه للناشئین» و «صدی الحیاه».

۳٫ ارزیابی مشخصه‌ها و معیارهای دو مجموعه.

۴٫ بیان نقاط ضعف و قوت هر دو مجموعه.

۵٫ نتیجه‌گیری.

این مقاله سعی دارد به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس معیارهای ذکر شده در کتابهای تربیتی آموزشی به اهداف ذکر شده برسد.

۱٫ شاخصها و معیارهای مهم کتاب مطلوب در زمینه آموزش زبان به گویشوران سایر زبانها

هر علمی نیازمند معیارهای نقد و ارزیابی است و کتابهای درسی نیز دارای معیارهای خاص تألیف و چاپ است و نکته مهم ارزیابی آنها براساس معیارهای خاص خود است (میرحاجی، ۱۳۸۸م: ۱۴۲).

مؤلفان، استانداردهای بسیاری در این زمینه استخراج کرده‌اند که الهام گرفته
از سؤالها و پیشنهادهایی است که معلمان در این عرصه ارائه کرده‌اند. به طور
کلی مشاهده می‌‌کنیم که چک‌لیستهای بسیاری از جمله چک‌لیست کندلین و
برین (Candin&Breen,1979)، ریورز (Rivers,1981)، اسکرسو(Skierso,1991)، لازار (Lazar,1993) و بسیاری از چک‌لیستها وجود دارد که در ارزیابی استانداردهای عمومی کتابهای درسی نقش داشته است. در این زمینه چک‌لیست کامل و تلفیقی تهیه و هفت معیار اساسی برای ارزیابی کتابهای درسی ارائه شد که هر یک از معیارها دارای نکات فرعی بسیاری است که تعداد آن به ۸۶ معیار می‌‌رسد (رشیدی، ۱۳۸۸: ۳۰ـ۳۳). از مهم‌ترین این معیارها عبارت‌اند از:

۱) شکل فنی کتاب، ۲) اهداف کتاب، ۳) موضوع کتاب، ۴) روش تدریس کتاب، ۵) تمرینات کتاب، ۶) شکل ظاهری و کلی کتاب، ۷) کتاب راهنمای معلم (همان).

عبدالرحمن الفوزان معیارهای بسیاری برای کتاب مطلوب معرفی می‌‌کند که می‌‌توان آن را به هشت معیار اصلی و ۱۷۷ معیار فرعی تقسیم کرد، معیارهای اصلی عبارت‌اند از:

۱) اصول کلی کتاب، ۲) بررسی صداها، ۳) بررسی واژگان، ۴) بررسی ترکیبات، ۵) بررسی مهارتها، ۶) بررسی مسائل فرهنگی، ۷) بررسی فعالیتها، تمرینها و ارزیابی،
۸) کتاب معلم (الفوزان، ۲۰۰۹م: ۴۶ـ۵۵).

در این پژوهش به بیان همه معیارهای فرعی نمی‌پردازیم، از این رو این مجموعه‌ها را به چهار معیار اصلی درباره ویژگیهای کتاب مطلوب در آموزش زبان به گویشوران سایر زبانها خلاصه کردیم:

اول) اصول کلی و تولید کتاب.

دوم) محتوای کتاب از نظر واژگان، ترکیبها، گفتگو، متون، مهارتهای زبانی، و فرهنگ عربی اسلامی.

سوم) تمرینهای زبانی (همان).

و معیار چهارم یا معیارهای عمومی که به آن اضافه کردیم عبارت‌اند از:

۱٫ پیوستهای کتاب.

۲٫ سایت الکترونیکی آن.

۳٫ همسویی متون و گفتگوها با عصر حاضر.

۴٫ تناسب موضوعها، گفتگوها و متون با فرهنگ زبان مادری.

۲٫ معرفی مجموعه «العربیه للناشئین» و «صدی الحیاه»

جدول ۱   معرفی دو بسته آموزشی

عوامل

بسته اول

بسته دوم

بسته آموزشی

العربیه للناشئین

صدى الحیاه

مؤلف

محمود اسماعیل صینی

ناصف مصطفی عبدالعزیز

مختار الطاهر حسین

مسعود فکری وهیئت تألیف شش نفره

ناشر

مؤسسه آموزش زبان عربی در دانشگاه ریاض

کانون زبان ایران وابسته به وزارت آموزش و پرورش

سال و محل نشر

۱۹۸۳م، عربستان سعودی، ریاض

۲۰۰۳م، جمهوری اسلامی ایرانی، تهران

۱ـ۲ معرفی مجموعه «العربیه للناشئین»

اول) توضیح کتاب زبان‌آموز

۱٫ هدف کتاب تلفیق مهارتهای چهارگانه زبان (شنیدن، گفتن، خواندن، و نوشتن) با تأکید بر جنبه شفاهی[۱] و توجه به زبان عربی با عنایت به الفاظ فرهنگ اسلامی تا دانشجویان بتوانند زبان را در سطح صداها، حروف، الفاظ و ترکیبات به کار برند.

۲٫ این بسته در ۱۹۸۳م[۲] و با مشارکت سه تن از اساتید مؤسسه، تألیف شده است که عبارت‌اند از: محمود اسماعیل صینی، ناصف مصطفی عبدالعزیز و مختار الطاهر حسین.

۳٫ این بسته شامل دوازده کتاب است؛ شش کتاب مخصوص زبان‌آموز، و شش کتاب مخصوص معلم، هر کتاب شامل دو مرحله است. کتاب اول دارای دو سطح اول و دوم، کتاب دوم دارای دو سطح سوم و چهارم و سایر کتابها به همین شکل …، بدین‌ترتیب بسته دربردارنده دوازده مرحله در شش کتاب آموزشی است.

۴٫ هر کتاب شامل پنج بخش و هر بخش از شش درس تشکیل شده است. هر درس شامل گفتگو، متن قرائت و تمرینات خاص آن است در مجموع کل کتاب شامل سی درس می‌‌باشد.

۵٫ سطح چهارم و پنجم دربردارنده موضوعات نحوی است؛ زیرا زبان‌آموز آموزش نحو عربی را به طور منظم از بخش چهارم آغاز و در بخش پنجم تمام می‌کند (عبد‌الرحمن السعدی و عبدالوهاب زکریا، ۲۰۱۱: ۵۰۶).

۶٫ زمان پیشنهادی برای هر درس ۴۰ دقیقه در هر جلسه است، و هر کتاب در دو سطح و یک‌سال تحصیلی یا دو ترم تحصیلی تدریس و در طول سی هفته و هر هفته ۴جلسه آموزش داده می‌‌شود (صینی و دیگران، کتاب معلم،۱۹۸۳: ح).

۷٫ این مجموعه از کتابهای آموزش زبان عربی به گویشوران سایر زبانها برای نوجوانان (گروه سنی۱۱ـ۱۷) تهیه شده است (همان: ﻫ).

۸ . تنوع تمرینات در این کتاب (تمرین صداها و حروف)، مطالعه، نحو و واژگان، ارقام و اعداد، تمرین ارتباط، تمرین بیان و نوشتن، بازیهای زبانی که هر یک برای تحقق اهداف تعریف شده اختصاص داده شده است.

دوم) توضیح کتاب معلم

۱٫ هدف این کتاب راهنمایی معلم به راههای مناسب برای تدریس مطلب ارائه شده در کتاب زبان‌آموز و دربردارنده توضیحاتی برای برنامه‌های پیشنهادی است که در هر یک از دروس و اجرای تمرینات زبانی استفاده می‌شود. (همان: ز)

۲٫ کتاب معلم شامل تمامی گفتگوها و آموزش داستانها همراه با روش تدریس گام به گام آن به ویژه در مرحله شفاهی، در بخش اول است. کتاب زبان‌آموز فاقد این بخش است.

۳٫ کتاب به گونه‌ای طراحی شده که درس به درس و صفحه به صفحه با کتاب زبان‌آموز برابر است، صفحه‌ای خاص از کتاب زبان‌آموز به صورت کوچک در بالای صفحه کتاب معلم قرار داده شده است که دربردارنده تمامی مراحل خاص هر درس و تمرین است.

۲ـ۲ معرفی مجموعه «صدی الحیاه»

اول) توضیح کتاب زبان‌آموز

۱٫ هدف بسته آموزشی تلفیق مهارتهای چهارگانه زبان (شنیدن، گفتن، خواندن و نوشتن) است. این بسته به آموزش مهارتهای چهارگانه زبان در سطوح پایه (اساسیه)، مقدماتی (تمهیدیه)، متوسطه (متوسطه) و پیشرفته (عالیه) می‌‌پردازد و میزان اهمیت این مراحل با توجه به اولویت آنها متفاوت است.

ـ تمرکز بر تمرینها در آموزش به منظور تثبیت آنها در ذهن زبان‌آموز.

ـ افزایش قدرت زبان‌آموز در یادگیری زبان عربی به وسیله رویکرد ارتباطی؛ به عبارت دیگر یادگیری حقیقی در جایگاههای زندگی طبیعی.

۲٫ این بسته در سال ۱۳۸۳ و به وسیله دکتر مسعود فکری و گروه مؤلفان متشکل از اساتید دانشگاه از جمله علی انصارشهری، شکوفه تواضعی، فیروز سبک‌روح، محمدجواد صادقی مجد و دیگران تألیف شده است.

۳٫ کتاب پایه شامل ده درس، مرحله مقدماتی هشت درس و مرحله متوسطه و پیشرفته هفت درس است. هر یک از دروس دربردارنده واژگان، گفتگو، متن خواندنی، و شرح قواعد است.

۴٫ شیوه آموزشی «صدی الحیاه» بر اصل ارتباطی استوار است، به گونه‌ای که زبان بر اساس موقعیتهای طبیعی در زندگی آموزش داده می‌شود و از موقعیتهای غیر کاربردی در زندگی پرهیز می‌شود. این همان اسلوب مورد استفاده در روشهای جدید است.

۵٫ اجزاء و عناصر زبان به گونه‌ای با هم ارتباط یافته‌اند که زبان از ارتباط و انسجام عناصر خود شکل می‌گیرد، این عناصر شامل واژگان، اصطلاحات، تعابیر، گفتگوها، متون، و قواعد است.

۶٫ بسته «صدی الحیاه» بر تمرینهای فشرده در هر درس متمرکز است، بنابراین آموزش بر انتقال معلومات و تثبیت آن در ذهن از طریق آموزش و تمرین استوار است. (فکری، ۱۳۹۰)

۷٫ زمان پیشنهادی برای تدریس این کتاب، هر هفته ۲ جلسه و هر جلسه ۱۰۰دقیقه است، به عبارت دیگر ۲۰۰دقیقه در هفته و هر کتاب در یک ترم تحصیلی تدریس می‌‌شود. (فکری، کتاب المعلم، ۱۳۸۸: ۲۳)

۸ . تدریس ۱۳سطح، سه سال و نیم به طول می‌‌انجامد؛ با توجه به اینکه هر چهار سطح در یک سال تدریس می‌شود.

۹٫ گروه سنی این بسته مشخص نشده است. معمولاً افراد پس از پایان دوره دبیرستان به یادگیری مکالمه عربی می‌‌پردازند؛ از این رو افرادی که یادگیری این بسته را آغاز می‌‌کنند ۱۸سال یا بیشتر دارند.

دوم) توضیح کتاب معلم

۱٫ هدف، راهنمایی معلم در شیوه تدریس کتاب زبان‌آموز بر اساس گامهای پیشنهادی برای تدریس هر درس است.

۲٫ کتاب معلم دربردارنده هدف و روش تدریس هر یک از عناصر زبان از جمله واژگان، گفتگو، متون و قواعد است.

۳٫ این کتاب شامل همه تکالیف و تمریناتی است که زبان‌آموز باید در کلاس انجام دهد.

۳٫ ارزیابی بسته‌های «العربیۀ للناشئین» و «صدی الحیاه»

در این قسمت به بیان معیارهای چهار معیار اصلی درباره ویژگیهای کتاب خوب، و بررسی مقایسه‌ای دو بسته آموزشی بومی و خارجی در آموزش زبان به گویشوران سایر زبانها می‌پردازیم:

اول) اصول کلی و تولید کتاب

جدول ۲   اصول کلی و تولید کتاب

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

تناسب حجم کتاب

حجم الکتاب: طول × عرض× قطر

۲۳ × ۱۷× ۵/۱سانتیمتر

حجم کتاب کوچک و قطر آن بزرگ (متوسط)

حجم الکتاب: طول × عرض × قطر

۲۷× ۲۲× ۱سانتیمتر

حجم کتاب و قطر آن مناسب (خوب)

تناسب تعداد صفحات با سطح کتاب

هر کتاب مختص دو ترم تحصیلی و تعداد صفحات آن ۲۱۳ صفحه است.

(متوسط)

هر ترم تحصیلی دارای یک کتاب و با تعداد صفحات ۱۲۵ است. بهتر است هر کتاب مختص یک ترم باشد. (خوب)

تناسب تعداد جلسات و مدت زمان

هر هفته سه جلسه و هر جلسه ۴۵ دقیقه است. (خوب)

هر هفته دو جلسه و هر جلسه ۱۰۰ دقیقه می‌باشد، زمان کلاس طولانی است. (متوسط)

تناسب ماده آموزشی با سن زبان‌آموزان

گروه سنـی بـین ۱۱ـ۱۷ مشخص شده است. دشواری بعضی از موضوعات در مراحل بالاتر مانند الرجوله فی الاسلام، الجاحظ (صینی و دیگران، کتاب التلمیذ ۱۱و۱۲) (خوب)

عدم تعیین گروه سنی، دشوار بودن بعضی از متون در مرحله متوسطه (فکری، صدی الحیاه المتوسطه۳، ۱۹۸۳م).

(متوسط)

وجود اشتباهات چاپی در کتاب

به ندرت دارای اشتباهات چاپی: برای مثال هوایتی، هویتی نوشته شده است: و هوایتی صحیح است. (صینی و دیگران، کتاب التلمیذ، ۱ و۲ و۱۲) و اشتری، شتری نوشته شده است و اشتری صحیح است (همان، ۳، ۴: ۱۹۵).

(خوب)

دارای اشتباهات چاپی فراوان، برای مثال در مرحله تمهیدیه ۲، اشتباهات بسیاری وجود دارد در صفحه ۱۸ سطر ۸ کذءلک آمده که کذلک صحیح است و در سطر۱۱ إنما که إنها صحیح است (فکری، ۲۰۰۳م: ۱۸و۱۱) و در مرحله متوسطه ۱صفحه ۱، در مقدمه، شهرت که شهدت صحیح است (همان، ۱). (ضعیف)

ادامه جدول ۲

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

اعراب‌گذاری صحیح کلمات

اشتباهی در اعراب‌گذاری کلمات مشاهده نشده است.

(خوب)

دارای اشتباهات اعراب‌گذاری فراوان، برای مثال: مرحله متوسطه ۳، صفحه ۳۱، سطر ۱؛ و صفحه ۱۱۸، إثر مرضَ که إثر مرضِ صحیح است و صفحه ۸۲، سطر ۶ بفضلَ که بفضلِ صحیح است. (صابری، ۱۳۸۵: ۸۳) (ضعیف)

برخورداری از مقدمه مفصل

بسته مقدمه کامل در سطح اول دارد. (خوب)

بسته مقدمه کامل و مفصل دارد.

(خوب)

برخورداری از فهرست واژگان و ترکیبات

فقط دارای فهرست ترکیبات است و فهرست واژگان ندارد.

(متوسط)

شامل فهرست واژگان و ترکیبات در ابتدای گفتگو و برخورداری از واژه‌نامه «ندی الحیاه» برای همه واژگان (فکری، ندی الحیاه، ۲۰۰۹) (خوب)

تناسب رنگها و وضوح تصاویر

تصاویر بسیار کوچک، مبهم و سیاه ـ سفید است.

(ضعیف)

تصاویر رنگی و واقعی است، دارای نقاشیهای کارتونی، در همه صفحات تصاویری وجود دارد که بیانگر گفتگوها و متون خوانده شده است. (خوب)

تناسب تصاویر با ارزشهای اسلامی

دارای تصاویر زیادی درباره مراسم دینی از جمله رفتن به مسجد، ماه رمضان، وجود تصاویر دختران با حجاب اسلامی (صینی و آخرون، ج ۴: ۱۲۳ـ ۲۱۸)

(خوب)

تصاویر با فرهنگ ایرانی و اسلامی تناسب دارد، وجود تصاویر زنان با حجاب اسلامی. با وجود اینکه تصاویر از محیطهای عربی گرفته شده که به حجاب مقید نیستند (فکری، المرحله المتوسطه۳، ۱۳۸۳: ۸ و ۲۲ و ۷۶ و ۱۱۲) (خوب)

دوم) محتوای کتاب از نظر واژگان، ترکیبات نحوی، گفتگوها، متون و مهارتهای زبانی

جدول ۳   محتوای کتاب از نظر واژگان، ترکیبات نحوی، گفتگوها، متون و مهارتهای زبانی

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

تعداد متناسب واژگان جدید در یک درس

واژگان به صورت مجزا ذکر نشده بلکه در متن گفتگوها بیان شده است.

واژگان در مقایسه با تعداد مراحل کم است. لازم است زبان‌آموز بعد از آموزش کل سطوح حدود ۳۰۰۰ کلمه بیاموزد، اما ذخیره واژگان زبان‌آموز از ۱۵۰۰کلمه بیشتر نمی‌شود. (ضعیف)

واژگان در فهرستی مجزا در ابتدای هر درس بیان شده است. تعداد زیاد واژگان در بعضی از درسها و کم بودن آن در سایر درسها در مرحله متوسطه ۳ صفحه ۵۶ تعداد واژگان ۲۴ کلمه است. و در صفحه ۷۴ تعداد واژگان ۸ کلمه است (فکری، کتاب الطالب ۳، ۱۳۸۳). (متوسط)

آموزش کاربردی ترکیبات

کاربرد ترکیبات در تمرینهای تبدیل و جایگزینی و ساخت سؤال (صینی و دیگران، مرحله ۱کتاب زبان‌آموز، ۱۹۸۳: ۳۴ و ۱۲۸و ۹۶). (خوب)

کاربرد ترکیبات در تمرینهای تبدیل و جایگزینی (فکری، المرحله التمهیدیه ۱، ۱۳۸۳م: ۳۴ و ۳۵).

(خوب)

مهارتی که کتاب بر آن متمرکز است و با آن آغاز می‌شود

این بسته بر مهارت مکالمه از طریق ارتباط مانند اجرا، و کامل کردن گفتگوی سریالی، و بخش ماذا تقول؟، گفتگو به عنوان هدف و ابزار استفاده می‌شود، زیرا اصلی است که با جملات و تعابیر و الفاظ به زبان‌آموزان کمک می‌کند. (صینی و دیگران، کتاب التلمیذ ۱: ۸۰ و ۱۶۲ و ۱۹۶).

(خوب)

در ابتدا بر اصل ارتباطی، و دو مهارت شنیدن و گفتگو یا مکالمه به عنوان عوامل مهم کمکی در ایجاد ارتباط با محیط واقعی زبان تأکید می‌کند و دروس معمولاً با شنیدن واژگان، و گفتگو آغاز می‌شود و بر تمریناتی مانند اجرای گفتگو، پاسخگویی به سؤالات گفتگو و ساخت جملات مفید تأکید می‌کند. (فکری، ۱۳۸۳، المرحله التمهیدیه: ۴۲ و ۴۳) (خوب)

ارائه گفتگوها به صورت تدریجی و مرتبط با واقعیتهای زندگی طبیعی

گفتگوها مرتبط با موقعیتهای مهم زندگی مانند مدرسه، خانه، موضوعات دینی و فرهنگی (ماه رمضان، نماز جمعه، شخصیتهای اسلامی) است، اما بیشتر بر موضوعات دینی متمرکز است. (متوسط)

تنوع موضوع گفتگوها در موقعیتهای زندگی طبیعی شامل کوهنوردی، تلفن همراه، حوادث طبیعی، شادی، عزا و سایر موضوعات می‌شود.

(خوب)

ادامه جدول ۳

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

تعداد مناسب و کافی متون برای شنیدن

متون خاصی برای شنیدن ندارد و شنیدن محدود به شنیداری گفتگوها و خواندن متن از کاستهای مخصوص آن هم به صورت تک صدا دارد.

(متوسط)

در مرحله اساسی و تمهیدیه فاقد متون خاصی برای شنیدن است و زبان‌آموز به منظور تمرکز بر شنیدن به گفتگو گوش فرا می‌‌دهد که با شکل خاصی (شکل گوشی) به آن اشاره شده است. در مرحله متوسطه و عالیه دارای متون خاصی برای شنیدن، سؤالات چندگزینه‌ای و پرکردن جای خالی است. (خوب)

تناسب تعداد متون خواندنی در هر درس

این کتاب در مقابل دو گفتگو در هر درس سه متن خواندنی ارائه می‌‌دهد و از بخش پنجم به بعد بر متون مخصوص خواندن تأکید می‌‌کند. (خوب)

از مرحله اساسیه در همه دروس و سطوح متنهای خاصی برای خواندن وجود دارد و مرحله عالیه فقط از متون خواندنی برخوردار است. (خوب)

آموزش نوشتن در مراحل اولیه

دروس خاصی را به خط نسخ و تمرین نوشتن اختصاص داده است و با عادت دادن زبان‌آموز به نوشتن از سمت راست و تمرین بر نوشتن حروف عربی آغاز می‌‌شود. در پایان هر درس نوشتن به زبان‌آموز آموزش داده می‌‌شود و با رونویسی حروف خاصی از کلمات سپس رونویسی کلمات، جملات و آیات آغاز می‌‌شود. روند یادگیری بسیار کند است.

این بسته بر نوشتن اولیه یا تمرین حروف، کلمات و جمله‌ها و نوشتن حروف ناقص و املاء متمرکز است. (صینی و دیگران، کتاب التلمیذ ۱ و ۲، ۱۹۸۳: ۸۱ و ۱۶۵). (متوسط)

این بسته در مرحله تمهیدیه بر ترکیب جملات و کیفیت کاربرد آنها در جملات مفید متمرکز است (فکری، کتاب الطالب۱ متوسطه، ۱۳۸۴: ۲۸) و در دفتر تمرینات در مرحله متوسطه تمرین پنجم به آموزش نوشتن به زبان‌آموزان اختصاص دارد که همان بیان نوشتاری و بخش انشاست (همان: ۱۲) و در مرحله عالیه در بخش «التعبیر عن الافکار الرئیسه و کتابه الانشاء» بر نوشتن عبارات متمرکز است. به نوشتن اولیه نیازی نیست به علت شبیه بودن حروف فارسی با عربی.

(خوب)

ادامه جدول ۳

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

تناسب محتوای فرهنگی با سن زبان آموز

این بسته به گروه سنی ۱۱ تا ۱۷ سال اختصاص دارد؛ از این رو مشاهده می‌کنیم که در مراحل اولیه موضوعات متناسب با این گروه سنی است، اما در مراحل متوسطه و پیشرفته موضوعات بسیار دشوار می‌‌شود و از سطح تحصیلی بالاتر است. موضوعاتی مانند القرآن و کیف جمعه المسلمون فی العالم، اضواء علی الطریق، تدوین السنه النبویه. (صینی و دیگران، کتاب التلمیذ ۹، ۱۰، ۱۱ و ۱۲). (متوسط)

گروه سنی این بسته تعریف نشده، اما سن زبان‌آموزان معمولاً ۱۸ یا بیشتر و موضوعات مناسب این گروه سنی است، به جز برخی موارد مانند مرحله عالیه که از نظر اسلوب و معانی ادبی دشوار ارزیابی می‌‌شود. موضوعاتی مانند العولمه تطال اطفال المسلمین، المسرح الاسلامی، و خبایا زوایا (فکری، المرحله العالیه۴، ۱۳۸۵: ۱۹، ۵۵، ۷۳ و ۱۲۷).

(متوسط)

همسویی متون کتاب با مفاهیم اسلامی

بیشتر موضوعات بر مفاهیم اسلامی متمرکز و هدف از تألیف این بسته نشر تعالیم دین اسلام است، مانند الحقوق الاسلامیه فی الاسلام، المرأه المسلمه فی میادین القتال، الامام الشافعی
(همان). (خوب)

برخی از موضوعات بر مفاهیم اسلامی اما نه به عنوان هدف اصلی، متمرکز است موضوعاتی مانند التقالید، الغنی و الفقیر، جنه الورد، مهوی أفئده المسلمین (فکری، کتاب الطالب المتوسطه ۲، ۱۳۸۴: ۲۵). (خوب)

ارتباط گفتگوها و متون با موضوعات روزمره

گفتگوها و متون برگرفته از واقعیت زندگی است، مانند فی النادی الریاضی، کره القدم و شد الحبل، و الملعب، و معسکر الکشافه (صینی و دیگران، کتاب التلمیذ ۳: ۶۱ و ۱۰۰). (خوب)

بیشتر موضوعات برگرفته از واقعیت زندگی و امور روزمره است، مانند حفل التخرج، علیهامش المباراه، القسم الداخلی (فکری، کتاب الطالب المتوسطه ۳: ۱۸ و ۳۶ و ۵۴ و ۱۲۵). (خوب)

سوم) تمرینات زبانی

کلمه تدریب (تمرین) یا «drill» به انگلیسی به معنای سوراخ کردن و حفر کردن است و تدریب وسیله‌ای برای حفر و تثبیت مهارت و اموری است که فرد در این زمینه فرا گرفته است (طعیمه، ۱۹۸۶: ۶۴۶). تمرینات را می‌توان به انواع زیر تقسیم کرد:

الف) تمرینات الگومدار[۳] (اتوماتیک، ساختاری، ابزاری، غیرمتنی): «مجموعه‌ای
از تمرینات که دارای شکل و روش پاسخگویی واحدی است» و هدف آن عبارت است
از تثبیت الگوهایی که زبان‌آموز فرا گرفته، پیروی از اصول نحو و آموزش ترکیبات
(همان).

ب) تمرینات معنایی یا معنا[۴]: «هدف این تمرینات ارائه کمکهای لازم برای ایجاد ارتباط میان جزئیات و تفاصیل مرتبط با یادگیری صداها یا نوشتن یا قواعد و تثبیت آن در حافظه زبان‌آموز است» (همان: ۶۵).

در این تمرینات زبان‌آموز می‌تواند با چندین روش به بیان معنا بپردازد، اما تا زمانی که به طور کامل با ماهیت ساختار نحوی آشنا نشود نمی‌تواند تمرینات معنا را به شکل صحیح انجام دهد (الفوزان، ۲۰۰۹: ۱۶۵). از جمله تمرینات معنایی، تمرینات سؤال و جواب در درک متون خواندنی و شنیدنی است (همان).

امتیاز تمرینات معنا این است که شکل پاسخگویی زبان‌آموز به چندین جواب متنوع می‌شود.

ج) تمرینات ارتباطی[۵]: این تمرینات با رویکردی ارتباطی از طریق گفتگو با دیگران است، و از شکل واحدی پیروی نمی‌کند، همان‌طور که پاسخ واحدی از سوی زبان‌آموز نیز پیش‌بینی نمی‌شود (طعیمه، ۱۹۸۶: ۶۸۴).

آنچه تمرینات ارتباطی را از دیگر تمرینات متمایز می‌کند این است که زبان‌آموز را به ارائه اطلاعات جدید سوق می‌دهد، زیرا از خود و دنیای خاص خود، کارهای گذشته و آینده و تفکرات خود سخن می‌گوید و مدرس نمی‌تواند جوابهای زبان‌آموز را پیش‌بینی کند (الفوزان، ۲۰۰۹: ۱۷۰).

جدول ۴   تمرینات زبانی

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

تناسب تعداد تمرینها در هر سطح

میانگین انواع تمرینات تقریباً به ۳۰ تمرین می‌رسد، که هر یک شامل ۶ تا ۸ تمرین است، به عبارت دیگر هر درس شامل ۱۸۰ تا ۲۴۰ تمرین برای زبان‌آموز است که یک میانگین ممتاز برای تمرین زبان می‌باشد. (خوب)

تنوع تمرینها به ۲۸ نوع می‌رسد، که هر یک دارای ۵ تا ۸ تمرین دارد، به بیان دیگر هر درس شامل ۱۴۰ تا ۲۲۴ تمرین برای زبان‌آموز می‌باشد که میانگین بسیار خوبی برای تمرین زبان است. (خوب)

آغاز کتاب با تمرین الگوها

تمرینها معمولاً با تمرین الگوها از جمله شنیدن، تکرار، تبدیل، پاسخگویی به سؤالات و درک مطلب آغاز می‌شود. (خوب)

تمرینها با الگوها، شنیدن، پاسخگویی به سؤالات، درک مطلب، شنیدن، و تکرار آغاز می‌شود. (خوب)

فراوانی تمرینهای معنایی

از ۳۰ تمرین ۱۳ عدد یا ۴۳ درصد به تمرینهای معنایی اختصاص دارد. (خوب)

از ۲۸تمرین ۱۸عدد یا ۶۴ درصد به تمرینهای معنایی اختصاص دارد. (متوسط)

فراوانی تمرینهای ارتباطی

از ۳۰ تمرین ۱۰ عدد یعنی ۳۳ درصد به تمرینهای ارتباطی اختصاص دارد. (خوب)

از ۲۸ تمرین ۵ عدد یعنی ۱۷ درصد به تمرینهای ارتباطی اختصاص دارد. (متوسط)

تسلسل تمرینها از الگومدار به معنایی و ارتباطی

تمرینها با سؤال از متن (الگومدار)، ساختن سؤال از متن (معنایی) و نمایش صحنه (ارتباطی) آغاز می‌شود (صینی و دیگران، کتاب التلمیذ ۶: ۱۴۵). (خوب)

تمرینها در دفتر تمرینات با گفتگو (معنایی)، تبدیل جملات مانند الگو (الگومدار)، و چه کاری انجام می‌دهید یا چه می‌گویید؟ (معنایی) آغاز می‌شود (فکری، دفتر تمرینات متوسط ۲: ۲۲). (خوب)

ارائه مثالها و راهنماییهای مناسب برای اجرای تمرینات

این بسته به ویژه در مراحل اولیه و در ابتدای هر تمرین مثالهایی را ارائه می‌کند و کتاب رمزهایی را به کار می‌برد که در کتاب معلم توضیح داده شده است، مانند م: معلم، ت: تلمیذ، ت۱: تلمیذ ۱، ت۲: تلمیذ۲ (صینی و آخرون، کتاب المعلم، ۱۹۸۳: م). (خوب)

این بسته در مرحله تمهیدیه و متوسطه در ابتدای هر تمرین مثالهایی را ارائه می‌کند. وجه تمایز دفتر تمرینات وجود علامت کتاب باز و استفاده از مثال تطبیقی در ابتدای هر تمرین است (فکری، دفتر تمرینات، ۱۳۸۳: ۲۵). (خوب)

ادامه جدول ۴

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

تنوع تمرینات ارتباطی

تمرینات ارتباطی متنوع تقریبا ده نوع است، از جمله نمایش صحنه، تکلم، تکلم با استفاده از تصویر، بیان موجه، چه انجام می‌دهید؟، توصیف تصویر، کدام‌یک را ترجیح می‌دهید؟، و سایر تمرینها. (خوب)

تنوع تمرینات ارتباطی تقریباً به پنج نوع می‌رسد، از جمله چه می‌گویید؟، چه انجام می‌دهید؟، دورتر از متن، بیان نوشتاری، خلاصه کردن گفتگو، تشکیل پاراگراف. (متوسط)

برخورداری کتاب از مکمل دفتر تمرینات

تمرینات بسته آموزشی العربیه للناشئین به منظور ایجاد کتاب واحد با کتاب زبان‌آموز ترکیب شده است.

(متوسط)

تمرینات بسته صدی الحیاه در مرحله تمهیدیه و متوسطه به طور مفصل در دفتر تمرینات قرار دارد و در مرحله اساسیه و عالیه با کتاب زبان‌آموز ترکیب شده است. (خوب)

چهارم) استانداردهای عمومی در مشخصه‌های کتاب مطلوب زبان دوم

جدول ۵   استانداردهای عمومی در مشخصه‌های کتاب مطلوب زبان دوم

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

وجود وسایل کمک‌آموزشی:

۱٫ راهنمای معلم

۲٫ دفتر تمرینات

۳٫ کتاب تمرین خواندن و
نوشتن

این کتاب سال۱۹۸۳ تألیف شده است، از این رو طبیعی است که فاقد وسایل کمک آموزشی به جز راهنمای معلم باشد.

با توجه به اینکه ۲۰ سال قبل از صدی الحیاه تألیف شده است داشتن کتاب معلم یک ویژگی محسوب می‌شود.

(متوسط)

این مجموعه سال ۲۰۰۳ میلادی تألیف شده است، از این رو مشاهده می‌کنیم که بیشتر وسایل کمک آموزشی موجود در بسته‌های آموزشی زبان دوم در این بسته موجود است. مانند:

۱) راهنمای معلم، ۲) دفتر تمرینات، ۳) وجود کتاب خاص فیلمهای ویدئویی«شاهد و تعلم» ۴) وجود آزمونهای استاندارد برای زبان‌آموزان

(خوب)

ادامه جدول ۵

موارد ارزیابی

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

۴٫ دفتر تمرین قواعد

۵٫ برخورداری از کتابچه نمونه‌آزمونها

۶٫ کتاب ویدئو

۷٫ برخورداری از آزمون تعیین سطح

۸ . برخورداری از گزینه‌های استاندارد در پایان هر فصل

برخورداری از سایت الکترونیکی ویژه زبان‌آموز

این مورد در آن زمان رایج نبود.

(ضعیف)

بسته فاقد این بند است.

(ضعیف)

همسویی متون، گفتگوها و واژگان با عصر حاضر

ناهمسویی متون با عصر حاضر به گونه‌ای که جامد و راکد ارزیابی می‌شود، مانند حذاء ابی قاسم، عمروبن العاص، و تدوین السنه النبویه. (ضعیف)

این بسته دارای موضوعات روز است، از این رو واژگان جدید و متناسب روز در آن مشاهده می‌شود، مانند معرض السیارات، عطب الوسائل الکهربائیه، الهاتف الجوال حفل تأبینی و سایر موضوعات. (خوب)

تناسب موضوع گفتگوها و متون با فرهنگ زبان مادری

جانبداری بعضی از متون از مذهبی خاص و ذکر فضایل بعضی از خلفا و صحابه از موضوعاتی است که با فرهنگ اسلامی و ایرانی تناسب ندارد، مانند موضوع شورا و مخالفت نزد عمربن خطاب. (ضعیف)

موضوع گفتگوها و متون با فرهنگ زبان مادری تناسب دارد، به گونه‌ای که در مرحله عالیه مشاهده می‌کنیم متون متناسب با فرهنگ ایرانی انتخاب شده است، مانند جنه الورد، سعدی شیرازی، محمود حسابی، کمال الملک و امیرکبیر. (خوب)

۴٫ شناسایی نقاط قوت و ضعف دو مجموعه

اگر بخواهیم نقاط قوت و ضعف دو مجموعه را بر اساس استانداردهای مذکور ارزیابی کنیم، بهتر است نتایج را با این جدولها تطبیق دهیم.

با ملاحظه نسبت کل استانداردها (استانداردهای چهارگانه) و میانگین آن در یک جدول از نظر نمرات ارزیابی، جدول ۶ به صورت زیر ارائه می‌شود:

جدول ۶   درصد و میانگین استانداردهای چهارگانه دو مجموعه

بنود التقویم

العربیه للناشئین

صدی الحیاه

ضعیف

متوسط

خوب

ضعیف

متوسط

خوب

اصول عمومی و تولید کتاب

۱۰معیار

۱

۱۰%

۲

۲۰%

۷

۷۰%

۲

۲۰%

۲

۲۰%

۶

۶۰%

محتوای کتاب

۱۰ معیار

۱

۱۰%

۴

۴۰%

۵

۵۰%

ــ

ــ

۳

۳۰%

۷

۷۰%

تمرینات زبانی

۸ معیار

ــ

ــ

۱

۵/۱۲%

۷

۵/۸۷%

ــ

ــ

۳

۵/۳۷%

۵

۵/۶۲%

استانداردهای عمومی

۴ معیار

۳

۷۵%

۱

۲۵%

ــ

ــ

۱

۲۵ %

ــ

ــ

۳

۷۵%

میانگین درصد کل استانداردها ضعیف، و متوسط، خوب

۵

۷۵/۲۳%

۸

۳/۲۴%

۱۹

۸/۵۱%

۳

۲۵/۱۱%

۵

۸۷/۲۱%

۲۱

۸۷/۶۶%

پس از تطبیق نتایج استانداردها بر نمودارها و اجرای آن در جدولهای جداگانه، نقاط قوت و ضعف دو بسته آموزشی به صورت زیر مشخص می‌شود.

اول) بسته «العربیه للناشئین» در معیار اصول عمومی و تولید کتاب با تفاوت ۱۰ درصد از «صدی الحیاه» بالاتر است.

دوم) «صدی الحیاه» در معیار محتوای کتاب از نظر واژگان، ترکیبات نحوی، گفتگوها، متون و مهارتهای زبانی ۲۰ درصد از «العربیه للناشئین» بالاتر است.

سوم) تمرینات زبانی در «العربیه للناشئین» نسبت ۵/۸۷ درصد را به خود اختصاص داده است که در مقایسه با «صدی الحیاه» بسیار عالی است. «صدی الحیاه» که از نظر فراوانی تعداد تمرینات در هر سطح متمایز است نسبت ۵/۶۲ درصد را به خود اختصاص داده است که نسبت خوبی است.

چهارم) نسبت استانداردهای عمومی در «صدی الحیاه» به ۷۵ درصد می‌رسد که نسبتی بسیار عالی در تحقق این معیارها محسوب می‌شود، اما «العربیه للناشئین» در این زمینه به ۲۵ درصد دست یافت که نسبت بسیار پایینی است.

نقاط ضعف دو مجموعه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.

اول) معیار اصل عمومی و تولید کتاب بسته «العربیه للناشئین» با تفاوت ۱۰ درصد از «صدی الحیاه» بالاتر است و علت آن فراوانی اشتباهات چاپی و اعراب‌گذاری غلط در کتاب «صدی الحیاه»، که در سطح ضعیف ارزیابی شده، این مسئله ناشی از تفاوت تایپیستها و کارشناسیهای فنی عرب‌زبان در کشورهای عربی و کشور غیر عربی مانند ایران است که قطعاً اشکالات تایپی و اعراب‌گذاری فراوانی دارند.

دوم) معیار دوم محتوای کتاب «صدی الحیاه» ۲۰ درصد از «العربیه للناشئین» بالاتر است و علت ضعف مجموعه «العربیه للناشئین» در بند عدم تناسب تعداد واژگان جدید و عدم ارتباط گفتگوها به صورت تدریجی و مرتبط با واقعیتهای زندگی و کندی آموزش نوشتن در مراحل اولیه و عدم تناسب محتوای فرهنگی با سن زبان‌آموزان است. این مسئله در مجموعه «العربیه للناشئین» به ناآشنایی غیر عربها (مالزی، پاکستان و کشورهای افریقایی) با حروف و واژگان و مفردات عربی مربوط می‌شود؛ از این رو آموزش این بندها برای اینکه متناسب با سطح زبان‌آموزان باشد روند کندی دارد، اما آشنایی زبان‌آموزان ایرانی با حروف عربی و شبیه بودن مفردات و واژگان فارسی با عربی موجب پیشرفت تحصیلی آنان از نظر صداهای حروف و دانستن معانی کلمات می‌شود. همچنین هدف «العربیه للناشئین» نشر تعالیم دین اسلام و تمرکز بر موضوعات دینی مذهبی است و کمتر به موضوعات مرتبط با واقعیت زندگی پرداخته است.

سوم) معیار تمرینات زبان «العربیه للناشئین» با تفاوت ۲۵ درصد از «صدی الحیاه» بالاتر و بسیار عالی بوده است، و ضعف «صدی الحیاه» در کمبود معنایی و تنوع تمرینات ارتباطی بوده است، که علت آن بر می‌گردد به اینکه مجموعه «صدی الحیاه» اولین تجربه کار گروهی مؤسسه زبان بوده است، درحالی‌که تجربه عربستان در این زمینه بیشتر بوده و سابقه تألیف بسته‌های آموزشی قبلی مانند «العربیه للحیاه » و «العربیه السهله» داشته است؛ همچنین استفاده از کارشناسان و اساتید مجرب دانشگاه در سراسر کشورهای عربی و ارتباط عربستان با غیر عربها با توجه به جایگاه ویژه مذهبی این کشور.

چهارم) معیار نسبت استانداردهای عمومی «صدی الحیاه» به ۷۵ درصد می‌رسد. مقایسه «العربیه للناشئین» در نسبت ۲۵ درصد و تفاوت ۵۰ درصد که «صدی الحیاه» بالاتر است، تنها نقطه ضعف دو بسته فقدان سایت الکترونیکی خاص است، ولی در مورد بقیه بندها مانند وسایل کمکی آموزشی و همسویی گفتگوها با عصر حاضر و عدم تناسب آن با فرهنگ مادری در «العربیه للناشئین» درصد پایینی به دست آورده است، و به این علت است که این مجموعه ۲۰ سال پیش تألیف شده است بنابراین طبیعی است که فاقد وسایل کمک آموزشی است که در آن زمان رایج نبوده، همچنین تألیف مجموعه برای تبلیغ دین مبین اسلام و برای مذهب خاص که با فرهنگ اسلامی ایران تناسب ندارد، می‌باشد.

۵٫ نتیجه‌گیری

در این پژوهش علاوه بر ارائه و نقد دو بسته آموزشی «العربیه للناشئین» و «صدی الحیاه» به بیان استانداردها و معیارهای عمومی در شناسایی مشخصه‌های کتاب مطلوب زبان پرداختیم و به نتایج مذکور در نمودار ۱ دست یافتیم.

نمودار ۱   مقایسه دو بسته از نظر کل استانداردها

با مقایسه درصد استانداردهای دو بسته در نمودار ۱ درمی‌یابیم:

۱٫ در پاسخ به سؤال اول به تعیین مهم‌ترین معیارها در مشخصه‌های کتاب خوب پرداختیم که شامل چهار معیار اساسی و دربرگیرنده حدود ۳۲ معیار فرعی است که از ابتدا آن را به ۲۰۰ معیاری خلاصه کردیم که در کتابهای آموزشی بیان شده است (رشیدی، ۱۳۸۸: ۳۰ـ۳۳؛ الفوزان، ۲۰۰۹: ۴۶ـ۵۵).

۲٫ در پاسخ به سؤال دوم به بیان نقاط ضعف و قوت دو بسته بسنده کردیم اما در جدول ۶ پس از استخراج میانگین درصد کل معیارها مشاهده کردیم که در این نسبتها اختلاف اندکی وجود دارد، و بسته «صدی الحیاه» تقریباً با تفاوت ۱۵ درصد از «العربیه للناشئین» بالاتر است، زیرا «صدی الحیاه» به ۶۷ درصد و «العربیه للناشئین» تقریباً به ۵۲ درصد دست یافت.

۳٫ اما پاسخ به سؤال سوم و هدف اصلی این پژوهش این است که بر اساس استانداردها و معیارهای پیش‌بینی شده در تألیف کتابهای زبانی کدام‌یک از دو بسته به این اهداف نزدیک‌تر است و تناسب بیشتری با اهداف آموزشی دارد. آنچه ما از میانگین درصدها به دست آوردیم برتری «صدی الحیاه» با نسبت ۶۷ درصد از بسته «العربیه للناشئین» با نسبت۵۲ درصد است و با بررسی نتایج دریافتیم که «العربیه للناشئین» به رغم قدمت، بهترین بسته آموزشی است که در ۱۹۸۳ تألیف شده است و مشاهده می‌کنیم که همچنان در مؤسسه‌ها و حتی دانشگاههای ایران تدریس می‌شود.

اما «صدی الحیاه» نیز یکی از کتابهای خوبی است که در ایران تألیف شده، این بسته در سال ۱۳۸۳ به دلیل برخورداری از مجموعه‌ای شامل ۱۳کتاب و وسایل کمک آموزشی متمایز است، این در حالی است که اغلب کتابهای تألیفی چه در کشورهای عربی چه در ایران معیار وسایل کمک آموزشی را نادیده می‌گیرند. جذابیت متون، گفتگوها، و همسویی آنها با عصر حاضر، همچنین تنوع تمرینات باعث تحقق بیشتر استانداردهای موردنظر در تألیف کتاب مناسب زبان در این کتاب و درنتیجه تحقق اهداف آموزشی موردنظر شده است و به رغم اینکه در مقدمه این بسته آمده است که برای تدریس در مؤسسه زبان توصیه می‌کنیم که این مجموعه بازنگری و اصلاحاتی در آن صورت گیرد و به اهداف مورد نظر معیارها و استانداردهای مناسب در کتاب مطلوب آموزش مکالمه عربی[۶] سازگاری بیشتری داشته باشد. اصلاحات پیشنهادی به شرح زیر است:

۱٫ اصلاح اشتباهات چاپی و اعراب‌گذاری صحیح کلمات.

۲٫ اصلاح تعداد واژگان جدید و تناسب آن در هر درس.

۳٫ تعریف گروه سنی در مقدمه کتاب و استفاده از موضوعات مناسب آن گروه سنی.

۴٫ افزودن و تنوع تمرینهای معنایی و ارتباطی.

۵٫ برخورداری از سایت الکترونیکی ویژه زبان‌آموزان.

[۱].  شبکه صدای عربی مشاهده شود، ۵ ژوئن ۲۰۰۸٫ www.voicefanbic.net.

[۲].  «العربیه للناشئین» روش تکامل یافته آموزش زبان عربی به گویشوران سایر زبانها، ج۲، مکه مکرمه، دانشگاه ملک سعود، چاپ اول، ۱۹۸۳٫

[۳].  pattern drills

[۴].  drills meaning

[۵].  communicative drills

[۶].  طبق پژوهش میدانی که انجام شده تعدادی از دانشگاههای ایران مانند دانشگاه خوارزمی، تهران، الزهراء، امام صادق (ع)، سمنان، دانشگاه آزاد و سایر دانشگاهها این بسته را تدریس می‌کنند.
مراجع

رسولی، حجت (۱۳۸۴ ﻫ . ش). «ریشه‌یابی مشکلات آموزش زبان عربی در دانشگاههای ایران» (مبانی تعریف گرایشها). مجله پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. ش ۴۷ـ ۴۸٫

رشیدی، ناصر (تابستان ۱۳۸۸). ‌«چهارچوبی جامع برای ارزیابی کتب درسی دانشگاهی». عیار. سال چهاردهم. ش ۲۲، تهران: سمت.

السعدی، عبدالرزاق عبدالرحمن و عبدالوهاب زکریا (۲۰۱۱). «منهج مقترح لتعلیم النحو العربی للناطقین بغیر العربیه من خلال نقد کتابی، «العربیه للناشئین ۱» و «العربیه ۲». السنه الثالثه، جلد الثالث العدد العاشر، المملکه العربیه السعودیه. مجله جامعه الأنبار للعلوم الاسلامیه.

شکیب انصاری، محمود (تابستان ۱۳۷۸). «نقد و بررسی آموزش مکالمه عربی در دانشگاهها». فصلنامه علوم انسانی. ش ۲٫

صابری، علی (زمستان و بهار ۱۳۸۵). «نقد و بررسی کتاب صدی الحیاه». پژوهشنامه انتقاد متون و برنامه‌های علوم انسانی. ش ۱۳٫

صینی، محمود اسماعیل و ناصف مصطفی عبدالعزیز و مختار الطاهر حسین (۱۴۰۳ ق. ۱۹۸۳م). «العربیه للناشئین». منهج متکامل غیر الناطقین بالعربیه، کتاب المعلم. الطبعه الاولی، المستوی ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵ و ۶ و ۷ و ۸ و ۹ و ۱۰ و ۱۱ و ۱۲٫ المملکه العربیه السعودیه: وزاره المعارف اداره الکتب المدرسیه.

صینی، محمود اسماعیل و ناصف مصطفی عبدالعزیز و مختار الطاهر حسین (۱۴۰۳ ق. ۱۹۸۳م). «العربیه للناشئین». منهج متکامل غیر الناطقین بالعربیه، کتاب التلمیذ. الطبعه الاولی، المستوی ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵ و ۶ و ۷ و ۸ و ۹ و ۱۰ و ۱۱ و ۱۲٫ المملکه العربیه السعودیه: وزاره المعارف اداره الکتب المدرسیه.

طعیمه، رشدی أحمد (۱۹۸۶). المرجع فی تعلیم اللغه العربیه لناطقین بلغات آخری. الجزء الثانی. مکه المکرمه: جامعه أم القری.

طعیمه ، رشدی أحمد و محمود کال الناقه (۲۰۰۶م). تعلیم اللغه اتصالیاً بین المناهج و الاستراتیجیات. الرباط: المنظمه الاسلامیه للتربیه و العلوم الثقافه، ایسیکو.

فکری، مسعود (۱۳۸۸ ش). کتاب معلم «صدی الحیاه». کانون زبان ایران.

فکری، مسعود (بهار ۱۳۹۰ / ۲۰۱۱م). «آشنایی با بسته آموزش چند مهارتی زبان عربی «صدی الحیاه». مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش ۱۸، تهران.

فکری، مسعود و دیگران (۱۳۸۳ ش). صدی الحیاه کتاب الطالب المرحله التمهیدیه، المستوی ۱ و ۲ و ۳ و ۴٫ کانون زبان ایران.

فکری، مسعود و دیگران (۱۳۸۴ ش). صدی الحیاه کتاب الطالب المرحله المتوسطه، المستوی ۱ و ۲ و ۳ و ۴٫ کانون زبان ایران.

فکری، مسعود و دیگران (۱۳۸۵ ش). صدی الحیاه کتاب الطالب المرحله العالیه، المستوی ۱ و ۲ و ۳ و ۴٫ کانون زبان ایران.

فکری، مسعود و دیگران (۱۳۸۷ ش). صدی الحیاه کتاب الطالب المرحله الاساسیه. کانون زبان ایران.

فکری، مسعود و دیگران (۱۳۸۸ ش / ۲۰۰۹م). قاموس ندی الحیاه عربی ـ عربی، عربی ـ فارسی. کانون زبان ایران.

الفوزان، عبدالرحمن بن ابراهیم (۱۴۳۰ ق / ۲۰۰۹م). «کن متخصصا» اضاءات لرفع کفاءه معلمی اللغه العربیه لغیر الناطقین بها. الریاض: سلسله العربیه للجمیع.

الفیومی، خلیل (۲۰۱۱م). «تقویم تدریبات للغه الحیاتیه فی کتب (لغتنا الأم) للمرحله الأساسیه الأولی فی الأردن». مجله جامعه النجاح الأبحاث (العلوم الانسانیه). مجلد ۲۵، الأردن.

متقی‌زاده، عیسی و دانش محمدی رکعتی و محسن شیری‌زاده (۱۳۸۹). «تحلیل و بررسی عوامل ضعف دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی در مهارتهای زبان از دیدگاه استادان و دانشجویان این رشته». فصلنامه پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی. ش ۱٫

میرحاجی، حمیدرضا (تابستان ۱۳۸۹ ش / ۲۰۱۰ م). «بررسی و نقد کتابهای عربی مقطع دبیرستان (عمومی)». مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش ۱۵٫

WWW. Voicerfanbic. net، شبکه صوت العربیه (الکاتب: صوت العربیه). ۵ جولای ۲۰۰۸م، مناهج تعلیم العربیه لغیر العرب.

نقد و بررسی کتاب صدى الحیاه المرحله التمهیدیه ۳
مجموعه کتاب‌های صدى الحیاه نوشته گروه مؤلفان کانون زبان ایران به سرپرستی آقای مسعود فکری. چاپ اول از المرحله التمهیدیه۳، در سال ۱۳۸۳هـ‌ش توسط کانون زبان ایران در تهران منتشر شد. کتاب مزبور اساساً برای کاربرد آموزشگاهی تألیف یافته است. ولی علاوه بر آن در برخی از دانشگاه‌های کشور در رشته‌های زبان و ادبیات عربی و الهیات در مقطع کارشناسی برای واحد مکالمه زبان عربی چه به صورت متن اصلی و چه به صورت کمک درسی نیز تدریس می‌شود. کتاب مزبور در سه قالب؛ کتاب الطالب، دفتر التطبیقات و لوح فشرده صوتی عرضه شده است. آنچه در ذیل می‌آید شمه‌ای است از نتایج ارزیابی این کتاب است:

الف) از لحاظ شکلی:
این کتاب به لحاظ علائم نگارش و روانی و رسا بودن خوب توصیف می‌شود، و میزان رعایت قواعد ویرایشی و نگارشی نیز نسبتاً خوب ارزیابی می‌شود، در ضمن کیفیت اثر از لحاظ حروف نگاری و صفحه آرایی و صحافی و طرح جلد خوب توصیف می‌شود. و در جمع بندی نهایی داوری آمده است که این اثر تناسب حجم خوبی با دو واحد درس دارد (به شرط حذف درس سوم از هر وحده و مکث کیفی بر دروس اول و دوم از هر وحده). این کتاب حاوی مقدمه کلی، فهرست تفصیلی مطالب، جداول توضیحی، تصاویر متنوع و کتابشناسی در صفحه ۵۳ است. وفاقد پیشگفتار، فهرست اعلام و موضوعی و فهرست منابع است.

ب) از لحاظ محتوایی:
اصطلاحات تخصصی به کار رفته در این اثر نسبتا خوب است ولی انتخاب این اصطلاحات به شکل علمی صورت نپذیرفته است. اما معادل سازی اصطلاحات تخصصی در اثر مزبور خوب صورت گرفته و به صورت متوسط از ابزارهای علمی خوبی مثل تمرین‌ها، جداول، تصاویر رنگی بهره برده است. ومیزان جامعیت محتوا و موضوع در اثر مذکور در حد متوسط است و همچنین مطابقت اثر تاحد قابل قبولی با سرفصل‌های مصوب شورای عالی برنامه ریزی درسی هم خوانی دارد. داوران اعتقاد دارند که کتاب مورد نظر تنهابه ۶۰ درصد مسائل روزمره زندگی می‌پردازد و میزان روزآمدی آن را در این حد می‌دانند و همچنین ایشان بر این باورند که اثر مورد نظر نوآوری لازم را به شکل آشکار و روشن دارد و از وجود موضوعات مطابق با برنامه‌های علم نوین و توسعه فنآوری یاد می‌کند.
گفته می‌شود که این اثر در برخی موارد تقدیم و تأخیری نابجا دارد که باید با توجه به موضوعات حائز اهمیت و دشوار از نظم منطقی و انسجام برخوردار گردد. کتاب مذکور همچنین از منابع موجود بهره کافی را برده ولی ذکری از آنها در فهرست مراجع و پاورقی‌ها نیامده است. میزان دقت در استنادات و ارجاعات با توجه به عدم ذکر منابع عملی نشده است.
جهت گیری علمی کتاب بسیار واضح است به عنوان مثال در «فی المصرف»، «الصحه»، «الجسم السلیم» و «أنا والتلفاز» و در مجال اجتماعی نیز، مثال‌های «شجار» و «العید» مؤید جهت‌گیری خاص کتاب است. و جهت اخلاقی آن، همچنین در درس «کلُّ عامٍ و أنتم بخیر» و همچنین «شجار» به وضوح مشاهده می‌شود.
و در کل، رویکرد اثر نسبت به فرهنگ و ارزش‌های اسلامی خوب توصیف می‌شود. و از ابعاد سازنده قابل ملاحظه‌ای برخوردار است.

ج) پیشنهادها:
۱٫ اصلاح اشتباهات و غلط‌های شکلی و محتوایی موجود.
۲٫ به منظور کارآیی بیشتر کتاب در محیط دانشگاهی بهتر است (کتاب معلم) که جزوه داخلی کانون است به صورت مقدمه‌ای جدای از مقدمه دانشجو در کتاب درج گردد.
۳٫ اعمال ویرایش اساسی بویژه در بخش تصاویر، للممارسه، و معلومات عامه برای انسجام بیشتر.
۴٫ برای تدریس این کتاب در دانشگاه پیشنهاد می‌شود که درس سوم از هر وحده حذف گردد.
۵٫ افزودن پیشگفتار، فهرست منابع، مآخذ، فهرست اعلام و موضوعی.
۶٫ استفاده از قلم‌های تایپی مناسب‌تر بویژه در بخش پرسش دروس اول و دوم برای تمایز بهتر خطوط.
۷٫ تغییر تصویر مربوط به صفحه ۶۸ به یک نقاشی.
۸٫ برای سازگاری اثر با فرهنگ عمومی کشورهای عربی و مخاطب ایرانی پیشنهاد می‌شود، روز تعطیلی در متن درس از یکشنبه به جمعه مبدل گردد.